فاطمه سراج - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه الزهراء

سبک شناسی دانشی است که با توجه به ابعاد مختلف متن و بررسی عناصر و فرایندهایتکرارشونده در آن، تصویری از ذهن، زبان و شیوه شخصی شاعر ارائه می کند. روحقلندرانه و توجه به عرفان عاشقانه و جمالی، از مشترکات نظام فکری حافظ و عراقی بهشمار میاید. اما جایگاهی که این دو شاعر در ادبیات فارسی به خود اختصاص داده اندمتفاوت است که علت بخشی از آن را باید، در ویژگی های سبکی حافظ و عراقی جستجوکنیم. در دیوان حافظ ۱۷ غزل وجود دارد که از نظر وزن و قافیه مشابه ۲۶ غزل از فخرالدین عراقی است. با بررسی لایه های آوایی و واژگانی این نمونه ها، شعر حافظ متنوع تراز عراقی به نظر میرسد. عراقی از مصوت های بلند و قاعده تسکین در وزن، بیشتر استفادهکرده؛ و حافظ نیز از تتابع اضافات و تنسیق الصفات بهره بیشتری برده است. شعر عراقیدر مقایسه با حافظ، کلی نگر بوده و بر پایه ی تقابل های دو جزئی و حرکت مداوم بین دوقطب هجر و وصل شکل گرفته است. اما سبک حافظ مبتنی بر مرکززدایی بوده و عاملانسجام بخش در شعر او تناسب است. همچنین حافظ با کاربرد واژگان متنوع و خاص،شعر خود را تصویری تر کرده است. در حالی که در شعر عراقی، دایره واژگانی محدودتریدیده میشود و پرداختن به جزئیات نیز نمود قابل توجهی ندارد. زبان حافظ مبهمتر ازعراقی است و رمزگان های تخصصی نیز در شعر او، بیشتر دیده می شوند . رمزگان تخصصیغالب در غزل عراقی، تصوف است که با زندگی چندساله او در خانقاه های هند و آسیایصغیر، هماهنگ به نظر می رسد. اما رمزگان غالب در شعر حافظ، رمزگان خراباتی استکه به تنهایی، بیش از مجموع رمزگان های شریعت و تصوف به کار رفته و در تقابل باآنها قرار گرفته است. کاربرد ترادف و تکرار نیز در شعر عراقی، بیش از حافظ دیدهمی شود که بخش عمده آن، به بازتاب ایدئولوژی عراقی در شعر مربوط می شود.

فخرالدین عراقی، حافظ، لایه آوایی، لایه واژگانی