صورت بندی تطورات گفتمانی مفهوم «مراقبت» در تصویرسازی عرفا

ادبیات تصوف از دیرباز، برای تبیین معانی پیچیده و انگاره های ذهن گریز و آموزه هایاستدلال سوز عرفان نظری، از تصاویرسازی بهره برده است و در هر تصویر با پیوند دادننشانه های خاص و پدیدآوردن شبکه ای از روابط، نظام معنایی ویژه خود را خلق کردهاست. به زبان نظریه گفتمان، مجموعه روابطی را که هر تصاویر بین نشانه های گوناگونبرقرار می کند. «مفصل بندی» می گویند. هر مفصل بندی مشتمل بر مجموعه گزاره های ایدئولوژیک و بیانگر دریافت خاصی از آن نشانه مرکزی است که فرد درصدد تبیین آن است. صوفیه در طول تاریخ همواره در پی ساختن مفصل بندی های جدید یا تغییر وروزآمدکردن مفصل بندی های قبلی بودند. از همین رو در آثار ایشان در باب هر یک ازمفاهیم عرفانی، تصویرهای گوناگونی دیده می شود که هر کدام مفصل بندی خاصی ارائهکرده است. پژوهش حاضر با تکیه بر مبانی نظری و روش شناختی نظریه گفتمان لاکلائوو موف به بررسی تطورات گفتمانی مفهوم «مراقبت» از خلال بررسی تصویرپردازی های این مفهوم در آثار منظوم و منثور عرفانی از قرن سوم تا هفتم می پردازد. نتایج بررسی ها نشان می دهد تصویرپردازی های مفهوم مراقبت حول دو گفتمان اصلی «مراقبت نفس» و «مواظب حق» شکل می گیرد. اما در گفتمان دوم، با تغییر دال های شناور، نقاط گره گاهی و شیوه بازنمایی هویت کنشگران، خرده گفتمان هایی شکل می گیرد که حاکیاز تحولات گفتمانی مفهوم مراقبت نزد صوفیه در طول تاریخ تصوف است.

کلیدواژه ها:

مراقبت ، تحلیل گفتمان ، لاکلائو و موف ، تصویرسازی ، عرفان