بررسی آرای تربیتی خواجه نصیر الدین طوسی و شهید مرتضی مطهری

به منظور بررسی بررسی تطبیقی و تحلیلی آموزه های دو اندیشمند مسلمان، خواجه نصیرالدین طوسی و شهید مطهری، تحقیقی با روش بردی و کندل و با رویکردتطبیقی انجام شد. گزاره های اصلی این تحقیق ناظر بر این موضوع بود که دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی در مورد ارکان تربیت (هدف برنامه، روش، اصول،معلم و دانش آموز) چیست؟؛ دیدگاه شهید مرتضی مطهری در مورد ارکان تربیت (هدف، برنامه، روش، اصول، معلم و دانش آموز) چیست؟؛ وجوه تفاوت و تشابه میان، خواجه نصیرالدین طوسی و شهید مطهری براساس روش بردی در چهار محور توصیف، تفسیر، همجواری و مقایسه چه مواردی هستند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که: هردو دانشمند هدف غایی تعلیم و تربیت را نزدیکی به خدا می دانند. شهید مطهری تربیت را شکوفایی استعدادهای فرد تعریف می کند و به پرورش عقلانی تاکید دارد و ابزار شناخت را حس و عقل و تزکیه نفس می داند. خواجه تربیت را مراقبت از نشو و نمای آدمی در مسیر طبیعی او به سوی کمال می داند. مطهری برای تربیت به اهداف غایی و اهداف واسطی در تربیت عقیده دارد. خواجه عمده ترین هدف تربیت را اعتدال میان قوای سه گانه آدمی (شهویه، غضبیه و ناطقه) می داند،این دو دانشمند اصول تربیتی تقریبا مشابهی را مد نظر داشته اند. هر دو دانشمند مسلمان اصولی مانند تدرج، تفرد وجود تفاوتهای فردی)، اصل کرامت ذاتی انسان، اصل تغییر پذیر بودن اخلاق، توام بودن علم و عمل، الگو سازی و معاشرت، اصلاح شرایط محیطی، تعقل و اعتدال را مدنظر داشته اند. در مورد روشها نیز شباهت هایی هست و هر دواندیشمند روشهایی مانند تمرین و تکرار، مراقبه و محاسبه، خودسازی، پرورش جسم، تغافل، کار و فعالیت، عادت، مهر و محبت، تفکر و تعقل، وعظ و نصیحت، امربه معروف و نهی از منکر، تقلید، الگوسازی،تاکید بر عمل، تلقین، تشویق و تنبیه را مد نظر داشته اند. در مورد برنامه هم می توان گفت، گرچه هر دو دانشمند تقسیم بندی متفاوتی از علوم ارائه دادند و مواد درسی پیشنهادی آنها کمی متفاوت بود ولی هر دو اندیشمند قرآن و احادیث را در برنامه شان مدنظر داشتند. از نظر محتوا، خواجه نصیر به علوم طبیعی و فلسفه اهمیت می داد و از نظر مطهری هم بعضی علوم در بعضی دوره ها ممکن واجب کفایی شود و در برخی دوره ها نشود و با فلسفه، علوم طبیعی و هنر مخالفتی نداشت.از نظر هردو اندیشمند معلم جایگاه والایی دارد و متعلم باید به او احترام بگذارد. معلم باید دیندار و عاقل باشد و بتواند سخن را درست به شاگردان انتقال دهد. و نیتش برای خدا باشد و با شاگردان مهربان باشد. متعلم هم باید سعی کند درست معلم و علمی که می خواهد بدست آورد را انتخاب کند. شهید مطهری در بحث از اخلاق، اخلاق را گونه ای تربیت میداند چون اخلاق هم درصدد حصول خلق و حالت و عادت است و دارای بار ارزشی است اما از آنجائی که تربیت برای غیرانسان هم بکار می رود بار ارزشی ندارد.، ولی خواجه در اخلاق، بحث فضیلت و رذیلت را مطرح می کند و فضیلت را اعتدال در قوای حکمت و شجاعت و عدالت دانسته، رذیلت را افراط یا تفریط در قوای (شهویه، غضبیه و ناطقه) می داند.

کلیدواژه ها:

تربیت ، آرای تربیتی ، خواجه نصیر الدین طوسی ، شهید مطهری