فاطمه آگهی - دانش آموخته مقطع دکتری دانشگاه فردوسی مشهد
مهدی جلالی - استاد دانشگاه فردوسی مشهد

ماده «اثم» با ۴۸ بسامد در قرآن کریم، مفهومی کلیدی در حوزه معنایی گناه است که نسبت به دیگر مفاهیم این حوزه، در بافت ها و روابط معنایی متنوع تری به کار رفته است. لغویان و مفسران، با غفلت از تبار کلمه و ظرافت های معنایی اثم در آیات، این واژه را با دیگر واژگان حوزه معنایی گناه، یکسان انگاشته اند.با توجه به «تیرگی معنایی» اثم در قرآن کریم، مطالعه معناشناختی درباره این مفهوم ضرورت دارد. این مقاله قصد دارد با بهره گیری از روش های معناشناسی نظیر ریشه شناسی و بررسی روابط همنشینی و جانشینی، تحلیلی معناشناختی از «اثم» ارائه دهد. ریشه شناسی موید مولفه های «اتصال و همگرایی»، «درنگ و تاخیر»، «تعمد و قصدمندی» و «پلیدی و ناپاکی» در ماده اثم است که مولفه اخیر ناظر بر انگاره « قبح ذاتی» در قرآن و ارزش گذاری این مفهوم پیش از ورود شرع است.بررسی روابط همنشینی و جانشینی نشان داد، متمایز از دیگر مفاهیم حوزه گناه در قرآن، «اثم» غالبا ناظر بر افکار و اقوال با دو مولفه «کذب» و «بطلان» است که در حوزه «رابطه با خدا» در بافت محرمات و نواهی و نیز حوزه «روابط انسانی و اجتماعی» در بافت مشارکت بر دروغ و حرام کاربرد دارد.

اثم, گناه, روابط همنشینی و جانشینی, ریشه شناسی, مولفه های معنایی