بررسی اثرگذاری شاخص های جغرافیای انسانی و طبیعی در معماری قلعه ها

دژ یا قلعه یک سازه مستحکم می باشد که در اطراف شهرها ساخته می شده است. قلعه معرب واژه ای پارسی به صورت های کلا، کلات و کلاک است که همانند بسیاری از واژگان هنگام تعریب کاف به قاف تغییر کرده و از فارسی وارد عربی شده است. از آغاز دوران پیش از تاریخ در هزاره اول پیش از میلاد پیرامون دهکده ها نیز حصار کشیده می شد، اینکار نخست برای مصون ماندن از حمله راهزنان و جانوران وحشی بود ولی بعدها عمدتا برای دفاع متقابل در برابر هجوم دشمنان صورت می گرفت، در سراسر سرزمین ایران حصار های محکم، دهکده ها و قلعه های مسکونی را می توان یافت که متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد است. هر جای این سرزمین نگاه کنید، قلعه، برج، بارو، ارگ، کهندژ، دربند، خندق و دروازه و نظایر آنها از ناامنی محیط زندگی و توجه و تدبیر آگاهانه ایرانیان به ملاحظات دفاعی حکایت می کند. در گذشته از قلعه استفاده های متعددی صورت می گرفته، مثلا در هنگام جنگ به عنوان قلعه دفاعی مورد استفاده قرار گرفته و مردم تا زمانیکه بیم حمله دشمن وجود داشته در درون قلعه می ماندند. برای محافظت از ساختمان و قسمت های مختلف قلعه بارو ساخته می شده است. اولین قلعه های تاریخ ایران باستان مربوط به دوران تشکیل حکومت مادها می باشد. در این میان نیاز به دفاع از سرزمین، ماناها را مجبور به ساخت بناهای مستحکم برای جلوگیری از غارت و تخریب کرد. در تحقیق حاضر که با روش، تحلیلی-تطبیقی و روش وزن دهی انجام می شود، در تلاش هستیم که وزن تاثیرگذاری هریک از این فاکتورها را در معماری قلعه ها مشخص کنیم تا ضمن شناخت تخصصی این اثرات معماری فاخر، ویژگی های جغرافیایی انسانی - طبیعی آنها را بشناسیم و از این داده ها در طراحی آثار مخصوص این مناطق استفاده نماییم. برای انجام این کار برداشت های میدانی از پلان معماری انجام گرفته است. در نهایت با استفاده از نظرات متخصصین فاکتورها وزن دهی می شود. نتایج تحقیق حاکی از آن است که ترکیبی از فاکتورهای جغرافیای طبیعی و انسانی بر مکانیابی، طراحی و معماری قلعه ها تاثیر گذار بوده که از میان عوامل طبیعی، توپوگرافی و اختلاف ارتفاع حایز رتبه اول و از میان عوامل انسانی، فاکتور امنیت بیشترین وزن را داشته است.

کلیدواژه ها:

معماری ، قلعه ، جغرافیای انسانی ، جغرافیای طبیعی ، شاخص ها