محمد حجی پور - استادیار گروه جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

مقدمه:  کوچ­نشینی دارای اقتصادی مولد و توسعه­زا است. کارکرد بی­بدیل اقتصاد و تولیدات عشایری سبب می­شود تا بهبود و تحول در این جز از پیکره اقتصاد ملی، همواره تلاشی مهم باشد. با وجود اهمیت اقتصاد مولد عشایری، چالش­های جدی گریبان­گیر عشایر کشور است به گونه­ای که در حال حاضر بسیاری از آنان یا از این حوزه­ی فعالیتی خارج شدند یا از اشتغال در این حوزه نارضایتی دارند. از مسائل اولویت­دار مرتبط با اقتصاد کوچ­نشینان که کمتر نیز بدان توجه گردیده، نابرابری­ها و شکاف­های فضایی است. استان خراسان جنوبی یکی از مناطق عشایری است که در ردیف پنجم کشوری قرار دارد.هدف پژوهش:  در پژوهش حاضر سعی شده تا به تحلیل وضع موجود از حیث پراکنش و برخورداری فضایی از عناصر اصلی اقتصاد عشایر (نیروی کار، دام و مرتع) به منظور درک بهتر نابرابری­های فضایی در نواحی عشایری استان خراسان جنوبی پرداخته شود.روش­ شناسی تحقیق:  تحقیق حاضر دارای ماهیتی کاربردی و به لحاظ روش از نوع توصیفی – تحلیلی و ژرفانگر است. داده­های تحقیق برپایه مطالعات اسنادی گردآوری شده است. بانک داده­های اولیه در نرم افزار اکسل تشکیل گردید و پس از ورود اطلاعات لازم به محیط نرم افزار ArcMap و  GeoDaاقدام به تحلیل فضایی داده­ها و تهیه نقشه­های خروجی گردید.قلمروجغرافیایی پژوهش: در این تحقیق قلمرو جغرافیایی مشتمل بر عشایر شهرستان­های استان خراسان جنوبی است.یافته ­ها و بحث: به دنبال انطباق اطلاعات سه رکن مرتع، دام و نیروی کار در فضاهای عشایری خراسان جنوبی نتایج نشان داد که دسترسی همسان و متوازنی از این سه رکن مهم در سطح شهرستان­ها وجود ندارد؛ به گونه­ای که نواحی دارای بیشترین برخورداری از دام، چندان غنایی به لحاظ نیروی انسانی و مرتع ندارد.نتایج: می­توان گفت تعمیق نابرابری و گسست فضایی از حیث بنیان­های اقتصاد عشایری، اپیدمی حاکم بر فضا است. از این رو لازم است برنامه­ریزی توسعه با رویکرد آمایش فضا از حیث فعالیت­ها و ظرفیت­های مهم اقتصاد عشایری با هدف کاهش نابرابری­ها انجام گیرد.

نابرابری, اقتصاد عشایری, دامداری, مرتع, نیروی کار