امیر علی حسنلو
علی محمودی

دانشمندان اسلامی درباره فقه حکومتی آثار علمی قابل توجه دارند؛ اگر چه مسئله نوین در گستره علوم و تمدن اسلامی است؛ اما از نظر متن و محتوا، در این زمینه دارای غنا است؛ دانشمندان قرون نخست به جهت تقارب فقه و حکومت در اسلام به این موضوع نگرش خاص داشته و افزون برآن کتاب های عمومی نیز موضوعات مهم حکومت و حاکم و حقوق رعیت و مردم مطرح و از منظر شریعت بررسی نموده اند؛ کتاب های فقه القضا و آداب القضاء، از جمله منابع غنی برای بازنگری فقه حکومتی است، افزون بر اینها، تک نگاری های مرتبط با موضوع، کتاب هایی با عناوینی: احکام السلطانیه،آداب الحکم و دستور الوزراء و اخلاق ناصری و... نگاشته هایی دارند نیازمند تحقیق و پژوهش و تحلیل و بازبینی است. تامل نوین درباره فقه حکومتی میان دانشمندان اسلامی پس از انقراض خلافت عثمانی و تجزیه قلمرو حاکمیت خلافت که وارث خلافت اسلامی بود، سبب چالش و تنشهای علمی و گفتمان های نو در میان پژوهشگران مسلمان و غیر مسلمان که به علوم و مسائل جهان اسلام نگرش ناقدانه و تحلیل گرانه داشتند شکل بگیرد؛ این جریان سبب رویکر مجدد به سیره پیامبر۹ و منابع اسلامی شد و آثاری در رد ربط شریعت ونبوت و فقه با حکومت نوشته شد؛ در مقابل طرفداران نظریه «خلافت ادامه رسالت» آثاری نوشتند و سیره پیامبر۹ از زاویه ونگاه نو که به نهادها توجه داشت مورد بازنگری شد،آثاری با عناوین «نظم الاسلامیه» یا تشکیلات اداری مسلمانان و...نوشتند؛دراین مقاله ضمن بررسی پیشینه فقه حکومتی در اسلام به ضرورت و تحول این بینش ونظریه پرداخته شده است.

سیره نبوی, فقه اسلامی, علوم اسلامی, تمدن اسلامی, فقه حکومتی, تشکیلات اسلامی