بررسی علم خدا و مراتب آن از دیدگاه برخی از حکمای اسلامی با تکیه بر دیدگاه علامه طباطبایی

صفت علم خدا یکی از پیچیده ترین صفات است در حدی که پاسخگویی به بسیاری از شبهات و سوالات کلامی از قبیل بحث قضا و قدر، بداء ، اختیار انسان و فلسفه خلقت و شرور و ... منوط به داشتن درکی صحیح از این صفت خداست . حکما در زمینه علم خدا و مراتب آن دیدگاه های مختلفی ارائه کرده اند . عمده اختلافات حکما در زمینه علم پیشین خدا و علم او به جزئیات بوده و هست . اکثر حکمای الهی مبحث علم پیشین خدا را بر مبنای حضوری یا حصولی بودن آن تبیین کرده اند.ابن سینا، علم پیشین خدا را بر مبنای فاعلیت بالعنایه و نظریه صور ازلی مرتسمه در ذات، حصولی دانسته است . شیخ اشراق، علم پیشین خدا به مخلوقات را به نحو فاعلیت بالرضا و حضوری و به نحو اجمالی دانسته است. در حالیکه ملاصدرا ، علم پیشین خدا را بر مبنای فاعلیت بالتجلی تبیین کرده و با حضوری دانستن علم پیشین خدا، به رد دیدگاه ابن سینا و با بیان اینکه علم خدا در تمام مراتب تفصیلی است به رد دیدگاه شیخ اشراقپرداخته است و علم پیشین خدا را سوای از حضوری بودن ، اجمالی در عین کشف تفصیلی دانسته است . علامه طباطبایی که به عنوان آغازگر فلسفه نوصدرایی در دوره معاصر شناخته می شود و در تفسیر مسائل فلسفی به سبک حکمت متعالیه ، صاحب مبنا است، در آثار خود به طور مفصل به بحث علم خدا و مراتب آن پرداخته و با نقد برخی دیدگاه ها البته با تکیه بر مبانی فکری صدرایی و گاها سینوی ، به غنای مجادلات حکمای قبل از خود در حوزه علم الهی همت گمارده است که نوشته حاضر بر آن است تا به بیان دیدگاه حکما به علم خدا - البته با تاکید بر دیدگاه علامه- بپردازد .

کلیدواژه ها:

علم حضوری تفصیلی ، علم حصولی ، علم پیشین خدا ، علم فعلی خدا