مرتضی صدیقی فرد - کارشناس ارشد عکاسی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران، ایران
مهدی مقیم نژاد - استادیار گروه عکاسی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر تهران، ایران

پژوهش حاضر در پی بررسی سیر تاریخی بازنمایی خانواده در عکسهای زیارتی است. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام گرفته، چارچوب نظری خود را بر پایه روش تحلیل گفتمان بنا نموده است. لذا برای دستیابی به یک منظر پژوهشی مشخص، نخست مقوله ی بازنمایی تشریح شده و پس از آن تحلیل گفتمان از منظر فرکلاف مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه با توجه به رابطه ی تنگاتنگی که میان بازنمایی و تحلیل گفتمان برقرار شد، سیر عکاسی زیارتی به عنوان بخشی از عکسهای خانوادگی جامعه ی ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال که بازنمایی خانواده در عکسهای زیارتی چگونه بوده، گفتمانهای موثر را در سه دوره ی مختلف پیش از انقلاب، سالهای انقلاب و دوران پس از انقلاب بررسی نمود که در نهایت چنین نتیجه شد که در سالهای پیش از انقلاب به واسطه ی گفتانهایی نظیر غرب گرایی و مردسالارانه، بازنمایی خانواده گاهی بدون حضور زنان و در برخی مواقع با مدهای لباس و آرایش غربی برای مردان انجام میشد. در بررسی عکسهای زیارتی دوره ی انقلاب، مشخص شد که بازنمایی خانواده متاثر از گفتمان انقلابی بوده که نمود آن وارد شدن تصویر رهبران انقلاب به این عکسها است. پس از دوران انقلاب در دهه ی نخست به واسطه ی جنگ و گفتمان حاصل از آن، خانواده ها خود را با ارزشهای گفتمانی مربوط به جنگ بازنمایی میکردند. با پایان جنگ و ورود به دهه های متاخر، گفتمانهایی نظیر آزادی اجتماعی و روابط بین الملل زمینه ساز تغییراتی در بازنمایی خانواده در عکس های زیارتی شد. از این زمان به بعد زنان با پوششی غیر از چادر در عکسها دیده میشوند و در میان عکسها نوشته هایی به زبان انگلیسی نیز قابل روئیت است. با همهی این اوصاف میتوان گفت که بازنمایی خانواده در عکسهای زیارتی، در سیر زمان علاوه بر تغییراتی که به واسطه ی پیشرفت تکنولوژی عکاسی داشته، در هر دوره به واسطه ی گفتمانهای موجود، دستخوش تغییراتی شده است.

عکاسی زیارتی، عکس خانوادگی، بازنمایی، تحلیل گفتمان، نورمن فرکلاف.