عباس قدیمی قیداری - دانشیار گروه تاریخ، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
حسن رستمی - دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشکده حقوق و علوم اجتماعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

در دوره قاجار مظاهر تمدنی جدید، نخست در کانون‎‍های نوگرایی چون تهران و تبریز تاسیس شد و سپس به‎‍تدریج با وجود موانع متعدد به ولایات دیگر راه یافت. از میان نهادها و مظاهر جدید از مدرسه و روزنامه نام برده می شود که در تحول اجتماعی و فکری جامعه تاثیر بسزایی داشتند. در شهر زنجان، با وجود قرارگرفتن این شهر در سر راه دو کانون مهم تهران و تبریز، مظاهر تمدنی با تاخیر شکل گرفت که این موضوع معلول ساخت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زنجان بود. با این حال نهادهای جدید به‎‍تدریج، تاثیرشان را در جامعه زنجان در میان برخی طبقات و گروه‎‍ها بر جای گذاشتند. این مسئله تاکنون موضوع یک پژوهش مستقل واقع نشده است و جای خالی آن در مطالعات مربوط به چگونگی و روند استقرار مظاهر تمدنی جدید در ولایات مختلف احساس می‎‍شود. پژوهش حاضر درصدد است تا چگونگی استقرار مدرسه و روند آشنایی جامعه زنجان با روزنامه و روزنامه‎‍خوانی و کوشندگان این مسیر را با تبیین موانع و دشواری‎‍ها، آثار و نتایج بررسی کند. براساس مدعای پژوهش، با توجه به فضای نسبتا آزاد عصر مظفری و همکاری عناصر اجرایی دولت و تجددخواهان، مظاهر جدید در زنجان تاسیس و با موفقیت‎‍هایی همراه شد؛ اما رقابت‎‍های علما در قالب گروه‎‍های مخالف یکدیگر که بر اقشار مختلف تاثیر داشتند، موانع جدی ای را در مقابل موسسات جدید و علاقه‎‍مندان مظاهر جدید ایجاد کرد. این مقاله با اتکا بر منابع اصیل، روزنامه‎‍ها و اسناد آرشیوی و خاندانی به روش توصیفی – تبیینی مسئله را بررسی کرده است.

زنجان, مدرسه, روزنامه, مشروطه, علما