صبا سوهانگر - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا، دانشکده کشاورزی، گروه بیماری شناسی گیاهی، ورامین، ایران
وحید زرین نیا - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه پزشکی، تهران، ایران
سعید محمد زاده نمین - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ورامین-پیشوا، دانشکده کشاورزی، گروه حشره شناسی کشاورزی، ورامین، ایران

امروزه استفاده از ترکیبات طبیعی گیاهان برای کنترل بیماری­ها، به دلیل مزایایی که بر ترکیبات شیمیایی دارند، مورد توجه و تحقیق قرار گرفته است. استفاده از اسانس­های گیاهی به­دلیل داشتن خواص دارویی، ضد­قارچی، ضد باکتریایی و آنتی­اکسیدانی متابولیت­های ثانویه در کنترل عوامل بیماری­زا رو به پیشرفت است. در این پژوهش تاثیر کارایی سه اسانس گیاهی شامل اسانس زیره سبز (Cuminum cyminum)، دارچین (Cinnamomum zeylanicum) و نعناع (Mentha sp.) و محلول کیتوزان در پیشگیری و در مان بیماری سوختگی غلاف برنج ناشی از قارچRhizoctionia solani در آزمایشات درون شیشه و درون زیوه مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش در قالب طرح آماری کاملا تصادفی با ۵۰۰ تیمار و ۳ تکرار انجام گرفت. تیمار­های مورد بررسی در این پژوهش شامل سه فاکتور اسانس هر کدام در پنج سطح غلظت (۱۰۰، ۲۰۰، ۴۰۰، ۶۰۰، ۸۰۰، ۱۰۰۰ میلی­گرم در لیتر) و فاکتور کیتوزان در دو سطح غلظت ۸۰۰ و ۱۰۰۰ میلی گرم در لیتر و همچنین دو شاهد شامل شاهد مثبت (محیط کشت PDA همراه با سم تیلت) و شاهد منفی (محیط کشت سیب زمینی-دکستروز- آگار فاقد اسانس)، هر تیمار دارای سه تکرار و هر تکرار نیز خود شامل سه ظرف پتری (برای تمام تیمار­ها و کنترل­های مثبت و منفی) بود. به منظور بررسی نحوه تاثیر تیمار­های مختلف روی رشد قارچ R. solani پس از اختلاط اسانس­ها با محیط کشت، قطر پرگنه رشد یافته بصورت روزانه تا زمان پر شدن کامل ظرف پتری شاهد مورد بررسی قرار گرفت. درصد بازدارندگی غلظت ­های مختلف اسانس ­ها با بهره ­گیری از فرمول ابوت تعیین شد. همچنین حداقل غلظت بازدارندگی کامل اسانس ­ها (MIC)و حداقل غلظت قارچ­کشی اسانس­ها (MFC) نیز محاسبه شد. این آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد که در آن هر اسانس به عنوان یک فاکتور و غلظت­های مختلف اسانس­ها، سطوح مختلف هر فاکتور در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد اسانس­های دارچین و زیره بازدارندگی ۱۰۰ درصدی از رشد قارچ  R. solaniرادر غلظت­های ppm ۲۰۰ داشتند. همچنین اسانس­ نعناع و کیتوزان بازدارندگی ۱۰۰ درصدی در غلظت­های ۶۰۰ و ۱۰۰۰ را از خودشان نشان دادند. علاوه بر این سه عصاره دارچین، زیره و نعناع با درصد بازدارندگی به ترتیب ۶۷/۸۱، ۵۰/۸۲ و ۳۳/۸۳ نتایج یکسانی را نشان دادند، کیتوزان نیز با ۵۰ درصد بازدارندگی کم­ترین میزان بازدارندگی از رشد قارچ بیماری­زا را بر روی گیاه نشان داد.

سوختگی غلاف برنج, Rhizoctionia solani, اسانس, زیره سبز, دارچین, نعناع, کیتوزان, کنترل بیولوژیک