محمود ناظری
ناصر مجنون حسینی
محمدرضا جلال کمالی
داریوش مظاهری
محمدرضا قنادها

در این بررسی اثر محدودیت رطوبتی در مراحل قبل و بعد از ظهور بساک بر برخی ویژگی های زراعی، عملکرد دانه و اجزای آن در ژنوتیپ های تریتیکاله، با استفاده از طرح اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در طی دو سال زراعی ۸۲-۱۳۸۰ در ایستگاه تحقیقات کشاورزی طرق مشهد مورد مطالعه قرار گرفت. عامل اصلی محدودیت رطوبتی در مراحل مختلف نمو، شامل: L۱– شرایط بهینه رطوبتی، L۲ – محدودیت رطوبتی از مرحله گیاهچه تا برجستگی دوگانه (مرحله رویشی)، L۳ - از مرحله برجستگی دوگانه تا ظهور بساک (مرحله زایشی قبل از ظهور بساک) L۴ – پس از مرحله ظهور بساک، L۵ - محدودیت رطوبتی در شرایط طبیعی و یک آبیاری در مرحله ظهور بساک L۶- دریافت بارندگی و یک بار آبیاری در مرحله شیری دانه. محدودیت رطوبتی با قطع آبیاری و جلوگیری از بارندگی به وسیله باران گیر (Rain shelter) ایجاد گردید. عامل فرعی پنج ژنوتیپ تریتیکاله هگزاپلوئید (Juanillo ۹۲ و چهار لاین امیدبخش) بود. نتایج نشان داد تنش محدودیت رطوبتی در مرحله رویشی (L۲) باعث کاهش عملکرد دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، تعداد دانه در واحد سطح ، ماده خشک کل در مرحله ظهور بساک و درصد باروری سنبله ها نسبت به شرایط بهینه (L۱) شد ولی نسبت به تنش محدودیت رطوبتی در مراحل دیگر (L۳ وL۴ ) عملکرد دانه بیشتر بود. محدودیت رطوبتی از مرحله برجستگی دوگانه تا ظهور بساک (L۳) باعث کاهش قابل توجه عملکرد و اجزای آن شد، عملکرد دانه در این تیمار نسبت به L۱ به میزان ۴۷% و نسبت به L۲ ، ۳۰ % کاهش داشت. کمترین تعداد دانه در واحد سطح در بین کلیه سطوح L به تیمار L۳ تعلق داشت به طوری که در مقایسه با L۱ به میزان ۵۲% و نسبت به L۲، ۳۹% کاهش نشان داد. محدودیت رطوبتی پس از مرحله ظهور بساک (L۴) علاوه بر کاهش وزن هزار دانه‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ (۲۹%) ، تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و طول دوره پر شدن دانه و تعداد دانه در واحد سطح را نیز در مقایسه با L۱ کاهش داد. آبیاری در مرحله ظهور بساک (L۵) در مقایسه با آبیاری در مرحله شیری دانه (L۶) کاهش کمتر عملکرد و اجزای آن را به همراه داشت. ژنوتیپ های شماره ۳(Ardi-۱/Topo۱۴۱۹//Erizo-۹ CTY۸۷-۸۵۲) و شماره ۴(Cargo/Ibex//Civet#۲) کمترین شاخص حساسیت به تنش محدودیت رطوبتی و بالاترین عملکرد را در شرایط بهینه داشتند.

Anthesis, Developmental stages, Double ridges, Susceptibility index, triticale, Water limitation, برجستگی دوگانه, تریتیکاله, شاخص حساسیت, ظهور بساک, محدودیت رطوبتی و مراحل نمو.