بررسی پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های امیدبخش برنج (Oryza sativa L.)

به منظور تعیین پایداری عملکرد دانه و صفات کمی و کیفی هشت لاین امیدبخش برنج به همراه ارقام خزر و نعمت به عنوان شاهد، آزمایشی در سه منطقه گیلان در سال های ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷ اجرا شد. نوع طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و فاصله بوته ۲۵×۲۵ سانتیمتر بود. نتایج تجزیه واریانس ساده نشان داد که بین ژنوتیپ های مختلف از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی دار وجود داشت. آزمون بارتلت، یکنواختی اشتباهات آزمایشی را تائید کرد و سپس تجزیه واریانس مرکب با فرض تصادفی بودن سال ها و مکان ها و ثابت بودن ژنوتیپ ها و هم چنین آزمون F براساس امیدریاضی میانگین مربعات انجام شد. معنی دار شدن نتایج نشان داد که اثر ساده ژنوتیپ که بیانگر وجود تفاوت در بین ژنوتیپ های مختلف بود. اثر ساده مکان و سال و اثر متقابل مکان× ژنوتیپ و سال× ژنوتیپ معنی دار نشدند. یعنی ژنوتیپ های متفاوت عکس العمل یکسانی را در مکان ها و سال های مختلف داشتند. در حالی که اثر متقابل سال×مکان و سال ×مکان× ژنوتیپ معنی دار شدند. این مسئله اهمیت اثرمتقابل سال × مکان را بر روی معنی دار شدن اثر متقابل سه جانبه نشان داد. پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ ها با استفاده از شش روش مختلف شامل واریانس و ضریب تغییرات محیطی (پارامتر ۱)، ضریب رگرسیون میانگین عملکرد به شاخص محیطی (پارامتر ۲)، واریانس انحراف از خط رگرسیون (پارامتر ۳) و واریانس و ضریب تغییرات درون مکانی (پارامتر ۴) تعیین گردید. نتایج حاصل از این روش ها کم و بیش متفاوت بود ولی در تمام روش ها ژنوتیپ های ۷۶۰۴ و ۷۶۰۶ به ترتیب با متوسط عملکرد ۳۳۱/۴ و ۳۱۳/۴ تن در هکتار علاوه بر شاهد خزر و نعمت، به دلیل داشتن واریانس ((S۲i و ضریب تغییرات محیطی (CVi) و واریانس درون مکانی (MSy/p) کمتر، دارا بودن ضریب خط رگرسیون (bi) معادل یک و هم چنین واریانس انحراف از خط رگرسیون ((S۲di کم و غیرمعنی دار ، به عنوان ژنوتیپ های پایدار شناخته شدند. در نتیجه این ژنوتیپ ها با توجه به داشتن میانگین عملکرد دانه بیشتر از شاهد خزر و خصوصیات کیفیت پخت و تبدیل مناسب به عنوان ژنوتیپ های جدید انتخاب شدند.

کلیدواژه ها:

Rice ، Grain yield stability ، Milling and Cooking quality ، برنج ، پایداری عملکرد ، کیفیت پخت و تبدیل ، صفات زراعی.