بررسی نهاد قانونی و مناسب تصدی پایاپای و تسویه ی معاملات بورس کالای ایران

بورس کالا بازاری متشکل و سازمان یافته است که معاملات کالاها در آن به صورت مستمر و با سازوکارهایی مخصوص و سازمان-یافته از طریق دادوستدهای نقدی و غیرنقدی با استفاده از طیف متنوعی از ابزارهای مالی انجام می گیرد. سپس حقوق و تکالیف بوجود آمده از این معاملات عمدتا از طریق یک نهاد پایاپای و تسویه، محاسبه و پایاپای شده و خالص تعهدات طرف های معاملات، توسط طرفین و با دخالت این نهاد تسویه می شود. اگرچه معامله در بورس کالا از منظر کشف قیمت و کاهش هزینه های مبادله برای معامله کنندگان مطلوبیت ایجاد می کند اما عدم امکان شناخت طرف مقابل و درنتیجه ی آن افزایش ریسک عدم اجرای معامله، ممکن است متقاضیان را از انجام معامله در بستر بورس منصرف کند؛ بخصوص که امکان معامله ی کالاهای بورسی در خارج از بورس نیز وجود دارد. مهم ترین کارکرد اتاق های پایاپای بورس های کالایی پوشش همین ریسک می باشد. البته اتاق های پایاپای وظیفه ی تهاتر و پایاپای کردن تعهدات طرفین را نیز برعهده دارند و در این راه از دو روش مختلف تسویه ی حلقه ای و تسویه ی کامل از طریق طرف معامله ی مرکزی ممکن است استفاده کنند که از منظر پوشش ریسک عدم اجرای معامله متفاوت از یکدیگر می باشند.اگرچه، بین شرکت سپرده گذاری و بورس کالا درباره ی نهاد مسئول تسویه ی معاملات کالایی اختلاف نظر وجود دارد؛ اما از منظر حقوقی، تنها پاسخ ممکن به این اختلاف ترجیح شرکت سپرده گذاری کالا برای تصدی عملیات تسویه ی معاملات بورس کالا می-باشد. البته اگر با اتخاذ یک رویکرد پیشینی، به بررسی نهاد مناسب برای تصدی عملیات تسویه ی معاملات بورس کالا، از منظر اقتصادی حقوقی و مالی پرداخته شود اولین نتیجه این خواهد بود که وضعیت کنونی نهاد متولی تسویه ی معاملات بورس کالا از منظر اقتصادی فاقد صرفه و کارایی است.

کلیدواژه ها:

بورس کالا ، اتاق پایاپای و تسویه ، تسویه حلقه ای ، طرف معامله مرکزی ، (CCP)