تقی طاوسی - استادیار جغرافیا دانشگاه سیستان و بلوچستان

یکی از بلایای طبیعی که استان خوزستان را به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری آن با پهنه های بزرگی از مناطق بیابانی تحت تاثیر قرار می دهد، پدیده­ی نامطلوب گرد و غبار است. این پژوهش پس از استخراج ۵۰ سامانه­ی گردوغباری شاخص و تفکیک آنها به دو دوره­ی سرد و گرم سال طی دوره­ی آماری (۲۰۰۵ – ۱۹۹۶)، با استفاده از نقشه های ترکیبی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز ۵۰۰ هکتوپاسکال و فشار متوسط تراز دریا، نقشه های بردار باد، خطوط هم سرعت و جریان هوا در دو سطح ۵۰۰ هکتوپاسکال و سطح متوسط دریا در محدوده­ی ۰ تا ۵۰ درجه شمالی و ۰ تا ۷۰ درجه شرقی و تصاویر ماهواره ای برای دو سامانه­ی گردوغباری شاخص انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد در دوره­ی سرد سال سیستم های مهاجر بادهای غربی و رودباد جبهه­ی قطبی (PFJ) همراه آن و در دوره­ی گرم سال کم فشارهای حرارتی سطح زمین مهمترین عامل در ایجاد و شکل گیری پدیده­ی مذکور دراستان خوزستان می باشند. هنگامی­که یک فرود عمیق در غرب منطقه­ی مورد مطالعه بر روی بیابان­های کشورهای همجوار قرار گیرد و سرعت باد در آن به سرعت رودباد برسد، در صورت فراهم بودن شرایط محیطی، با ایجاد ناپایداری در سطح زمین سبب گرد و غبار و انتقال آن  به استان خوزستان می شود. در دوره­ی گرم سال نیز کم فشارهای حرارتی سطح زمین و بخصوص کم فشار خلیج­فارس با مکش هوای بیابان­های اطراف (شبه­جزیره عربستان) یکی از عوامل ایجاد گردوغبار می باشد. مسیر حرکت امواج گردوغباری و نحوه­ی استقرار محور فرود و مراکز کم­فشار سطح زمین و همچنین تصاویر ماهواره ای مورد استفاده نشان می دهد مهمترین منابع گرد و غبارهای وارده به استان خوزستان شامل    بیابان­های جنوبی عراق، شمال عربستان، جنوب­ شرق سوریه و تا اندازه ای شمال صحرای آفریقا می باشد.  

گرد و غبار, کم فشار, تصاویر ماهواره ای, نقشه های فشار, خوزستان