ارزیابی آثار انتقال آب بین حوضه ای بر مورفولوژی بستر رودخانه در حوضه ی مبدا مطالعه ی موردی: حوضه ی رودخانه ی زاب

در سال­های اخیر به منظور احیای دریاچه ی ارومیه و پیشگیری از بروز پیامدهای منفی زیست محیطی، طرح انتقال آب رودخانه ی زاب به دریاچه ی ارومیه در دست مطالعه و اجرا قرار گرفته است. در این مقاله سعی ­شده است تغییرات احتمالی مورفولوژی رودخانه ی زاب ناشی از اجرای پروژه در پایین دست سد کانی­سیو، مورد ارزیابی قرار گیرد. روش تحقیق عمدتا بر پایه ی روش تحلیلی استوار است. داده­ها شامل نقشه ی زمین­شناسی ۱۰۰۰۰۰/۱، عکس های هوایی ۶۰۰۰۰/۱ و تصاویر ماهواره­ای لندست ۸ (سنجنده ی ETM)، تصاویر GDEMماهواره ی ASTERبا قدرت تفکیک ۱۵ متر، داده­های اقلیمی و هیدرولوژی آب های سطحی منطقه ی مورد مطالعه می­باشد که به منظور گردآوری آنها از طریق روش کتابخانه­ای و اسنادی، مراجعه به سازمان­ها و ادارات، سایت­های اینترنتی و مشاهدات میدانی، اقدام  شده است. نتایج نشان می دهد که پس از آبگیری سد کانی­سیو و انتقال آب به دریاچه ی ارومیه، دبی رودخانه ی زاب در ایستگاه هیدرومتری گرژال در پایین دست سد، از ۷۲/۱۴۶۴ میلیون مترمکعب در سال به ۴۲/۶۵۳ میلیون متر مکعب در سال کاهش خواهد یافت و بستر رود دچار کاهش شدید جریان خواهد شد، بطوری که در ماههای شهریور و مهر بستر رودخانه ی زاب از پای دیواره ی سد تا الحاق سرشاخه آبخورده تقریبا خشک می­شود. این کاهش جریان موجب تغییر شاخص­های مورفولوژیکی مانند نیمرخ عرضی و طولی و شاخص های هیدرولیکی مانند عمق آب و سرعت جریان خواهد شد. بر این اساس، در بازه ی الف جریان رود تنها بخش­های عمیق­تر بستر را مورد استفاده قرار می­دهد که حاصل آن تشکیل تراس های جدید و کوچک شدن مقطع عرضی، نابودی پوشش گیاهی کناری و یا عقب نشینی آن به فواصل دورتر  خواهد بود. در بازه ب قدرت جریان رود متوجه ی کناره های رود شده و آن را برش خواهد داد و چالاب­های موجود در مسیر جریان از طریق نهشته گذاری پر خواهند شد و در بازه ج با افزایش فاصله از سد کانی­سیو و افزایش بار رسوب نسبت به ظرفیت انتقال، رسوبات ته نشین شده، لذا هم عمق بستر و هم پهنای آن به دلیل تشکیل پشته های رسوبی در مسیر جریان و رسوبگذاری در کناره ها، کمتر خواهد شد.

کلیدواژه ها:

انتقال آب بین حوضه ای ، مورفولوژی رودخانه ، دریاچه ی ارومیه ، حوضه ی رودخانه ی زاب