فهیمه موسوی - دانشجوی دکتری باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.
بهزاد بلمکی - استادیار گروه باستان شناسی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران.
محمدرضا سعیدی هرسینی - دانشیار باستان شناسی، مرکز تحقیق و توسعه سمت، تهران، ایران.

حوضه­ی هلیل رود از جمله مناطق باستانی شناخته شده هزاره­ی سوم پ.م در جنوب شرق ایران است که از این حوضه در پی مطالعات باستان شناختی سال۱۳۸۰ تاکنون بیش از سیصد محوطه باستانی دوره های پیش از تاریخ تا دوران اسلامی شناسایی شده است. مهم­ترین آثار این منطقه کشفیاتی متعلق به هزاره­ی سوم پ.م است که قابل مقایسه با آثار باستانی تمدن­های بین النهرین، ایلام، آسیای میانه و دره سند است. مسئله اصلی این پژوهش شناخت تمدن هلیل­رود از طریق مطالعه نقش­مایه­های نمادین اشیایی با فرم سنجاق­های میله­ای است که از سراسر حوضه­ی هلیل­رود شناسایی شده است و در باغ موزه هرندی کرمان نگهداری می­شود، این اشیاء ۱۵۵قطعه سنجاق میله­ای است که گروهی به صورت میله­هایی ساده و فاقد نقش و ۲۴ قطعه آن دارای سر سنجاق مزیین به نقوش جانوری،گیاهی و هندسی است که هدف این پژوهش معرفی و شناخت سه قطعه از سنجاق­های مذکور است که به دلیل نقش رویارویی جانوران انتخاب و مورد بررسی واقع شده است. توصیف نقش جانوران در این سنجاق­ها به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است و نقش­مایه­های این سه شیء به عنوان یافته­های فرهنگی هنری حوضه هلیل رود در یک مطالعه تطبیقی با نقش­مایه­های محوطه­های شاخص هزاره سوم پ.م در جنوب شرق ایران، تمدن­های بین­النهرین و آسیای میانه مورد ارزیابی قرار گرفته است و از دیدگاه بررسی تاریخ هنر، با گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی شامل مشاهده این آثار در موزه و عکاسی، طراحی، گونه شناسی نقش­مایه­ها و شناخت شیوه و سبک شکل­ها به مطالعه تطبیقی و مقایسه­ای این نقوش پرداخته شده است و در کنار روش میدانی با استفاده از اسناد و منابع مکتوب این تحلیل­ها تکمیل شده است و در نتیجه بررسی این سنجاق­ها مشخص شد که فرم سنجاق­ها با فرم بدن جانورانی مانند بزهای کوهی روی پاهای جلو ایستاده­ و به صورت نمادین در حال تغذیه درخت، عقاب­هایی با بال­های برافراشته، مارهایی با دهان باز و به حالت تهاجمی و شیرهایی نشسته در مقابل یکدیگر به حالت کاملا قرینه اجرا شده است و همین حالت قرینه بودنشان در مقابل یکدیگر، رویاروی بودن آن­ها را القاء می­کند، بنابراین این نقش­ها از نظر رویاروی بودن جانوران و ویژگی­های محتوایی و احتمالا اسطوره شناختی دسته بندی و مورد ارزیابی قرارگرفته اند، با توجه به مشاهده و مقایسه این نقوش می­توان اذعان داشت که این اشیاء نشان دهنده تاثیر بینش و آگاهی سازندگان این آثار و تعامل نظام­مند انسان با محیط زیست و فرهنگ رایج درگذشته است که از طریق اعتقادات، باورها و حس زیبایی شناسی هنرمند تولیدکننده خلق شده است و شباهت این نقوش به جانوران محوطه­های باستانی دیگر نشان از طبیعت مشترک این مناطق و تاثیر فرهنگی هنرمندان بر یکدیگر در خلق آثار هنری بوده است.

نقش مایه جانوری, سنجاق های مفرغی, هزاره سوم پ.م, حوضه هلیل رود