مجتبی اسمعیل زاده - گروه علوم باغبانی، دانشکده علوم زراعی و پژوهشکده فناوری های زیستی گیاهان دارویی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
حسین مرادی - گروه علوم باغبانی، دانشکده علوم زراعی و پژوهشکده فناوری های زیستی گیاهان دارویی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران

سابقه و هدف: در سال­ های اخیر استفاده از گیاهان دارویی و داروهای گیاهی، جایگاه خاص خود را در بین عموم مردم پیدا کرد، که این امر موجب شناخت و معرفی گیاهان دارویی جهت کاربرد در صنایع داروسازی شده است. رویشگاه ­های طبیعی ایران به ­عنوان منابع ارزشمند ژنی تعدادی زیادی از گیاهان دارویی مفید می ­باشند که از جمله آن­ها می ­توان به رشد خودرو زولنگ در شمال کشور اشاره نمود. زولنگ گیاهی علفی و چند ساله از خانواده چتریان است که به وفور در نواحی شمالی کشور رویش می­ کند. این گیاه با ارزش دارای ترکیب­ های دارویی نظیر: استیلن، فلاونوئید، ساپونین­ های تری ترپن می ­باشد.مواد و روش ­ها: این تحقیق جهت بررسی تاثیر ارتفاع بر ترکیب ­های آنتی اکسیدانی و ترکیب ­های تشکیل دهنده اسانس گیاه زولنگ در سه ارتفاع(۳۰، ۱۰۰ و ۳۰۰ متر از سطح دریا) از بخش سوادکوه استان مازندران که رویشگاه طبیعی این گیاه بود، انجام شد. گیاهان پس از جمع آوری و خشک شدن جهت اندازه گیری صفاتی نظیر: آنتی ­اکسیدان، فنل، فلاونوئید با حلال متانول عصاره گیری شدند و اندازه گیری انجام شد. همچنین جهت شناسایی ترکیب­ های اسانس، و درصد اسانس، به روش تقطیر با آب و دستگاه کلونجر استخراج اسانس صورت گرفت و با دستگاه کروماتوگرافی گازی(GC/MS) ترکیب­ های اسانس استحصال شده، شناسایی گردید.نتایج و بحث: بنابر نتایج این پژوهش، صفات آنتی­ اکسیدان، فنل، فلاونوئید و درصد اسانس در سطح یک درصد معنی­ دار (p<۰.۰۱) شدند. این نتایج بیانگر این موضوع است که ارتفاع ازسطح دریا می ­تواند روی ترکیب­ های فنلی و آنتی اکسیدانی گیاه زولنگ موثر باشد. همچنین این نتایج نشان می­ دهد که ترکیب­ های آنتی اکسیدانی و فنلی تحت تاثیر ارتفاع هستند. درصد مهار رادیکال آزاد DPPH در گیاهان برداشت شده از ارتفاع ­های۳۰۰ متر بیشترین میزان را نشان داد که میزان درصد مهار این گیاهان نسبت به ارتفاع۳۰ متر ازسطح دریا تا دو برابر افزایش یافت. میزان فلاونوئید ارتفاع۳۰ و ۱۰۰ متر ارتفاع ازسطح دریا اختلافی نشان نداد، اما نسبت به ۳۰۰ متر اختلاف بیشتر بود. همچنین با افزایش ارتفاع، درصداسانس کاهش می­ یابد. نتایج حاصل از همبستگی صفات نشان می­ دهد که فلاونوئید و فنل با افزایش درصد اسانس افزایش یافته و ارتباط معنی­ داری دارند. همچنین صفت درصد مهار رادیکال آزاد DPPH ارتباط معکوسی با صفات درصد اسانس و فلاونوئید دارد. نتایج کروماتوگرافی گازی اسانس زولنگ نشان دادکه با افزایش ارتفاع، ترکیب­ هایی نظیر: D-Limonene و beta.-Sesquiphellandrene افزایش و ترکیب cis-.alpha.-Bisabolene کاهش یافت. نتایج حاصل از آنالیز اسانس این گیاه با دستگاه کروماتوگرافی(GC/MS)، نشان داد که مقدار ترکیب ­های شناسایی شده لزوما به ارتفاع وابسته نبوده و می ­تواند تابع عامل ­های دیگری باشد.نتیجه­ گیری: نتایج نشان داد که میزان مهار رادیکال آزاد DPPH باافزایش ارتفاع، افزایش می­ یابد اما روند میزان درصد اسانس به ­صورت معکوس با افزایش ارتفاع کاهش یافت. همچنین تفاوت معنی ­داری بین ارتفاع۳۰ و۱۰۰ متر از سطح دریا در فلاونوئید حاصل نشد. تعداد ترکیب­ های شناسایی شده حاصل از کروماتوگرافی گازی در ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریا بیشترین بود. درواقع از ارتفاع ۳۰ تا۱۰۰ متر تعداد ترکیب­ ها کم شده و از ارتفاع ۱۰۰ تا ۳۰۰ تعداد ترکیب ­های شناسایی شده بیشتر شده است. همچنین سه ترکیب D-Limonene، beta.-Sesquiphellandrene و cis-.alpha.-Bisabolene تابع ارتفاع از سطح دریا بودند.

چتریان, فنل, فلاوونوئید, کروماتوگرافی گازی