مطالعه انتقادی مقاله «جزیه» در دایره المعارف قرآن لیدن

نوشتار حاضر به تحلیل و نقد مدخل «جزیه» (poll tax) اثر خاورشناس آمریکایی پل هک در دایره المعارف قرآن لیدن می پردازد. نویسنده ابعاد جزیه از قبیل خاستگاه، پرداخت کنندگان، مصادیق و شان نزول آیه جزیه و هدف از تشریع آن را مورد بررسی قرار داده است. این موضوع، از نظر فقهی حقوقی حائز اهمیت است. به تلاش قابل تقدیر مولف و مطالب ارزنده‎اش در مقاله مذکور، بر نوشتار او نقدهایی نیز وارد است. وی خاستگاه جزیه را خارج از اسلام دانسته و فلسفه تشریع آن را یک بار جایگزین خسارت مالی ناشی از اخراج مشرکین از مکه، و بار دیگر نشانه کرنش مقابل حکام، و نهایتا آن را نوعی مالیات برای حفظ خطوط اعتقادی اسلام می داند. او هم چنین نابسامانی پدیدآمده در مشمولین حکم جزیه به سبب رفتار یکی از خلفا را تغییر حکم اسلام پس از رحلت پیامبر اکرمa در امر جزیه خوانده است. به دلیل ضرورت پاسخ به شبهات مستشرقان در زمینه احکام اقتصادی اسلام و بصیرت افزایی مسلمانان در برابر این شبهه ها، پژوهش پیش رو انجام شده است. در نقد مطالب این مدخل، با استدلال به آرای علمای مسلمان و به ویژه بزرگان شیعه و نیز صاحب نظران در عرصه اقتصاد اسلامی که از دید مولف مغفول مانده است به نقد دعاوی پل هک قلم زده شد و نیز موضوع جزیه در عصر حاضر که وی از قلم انداخته بود، مورد اهتمام نگارندگان این سطور قرار گرفت. 

کلیدواژه ها:

قرآن و مستشرقان ، جزیه پیش از اسلام ، جزیه در عصر حاضر ، شان نزول آیه جزیه ، فلسفه تشریع جزیه