سینا ترکاشوند - گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی تهران، ایران
بهبود یاریقلی - گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
وحیده مرادیان محمدیه - گروه علوم تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تربت حیدریه، خراسان رضوی، ایران

پیشینه و اهداف: با رشد فناوری­های نوین اطلاعاتی، نظام­های آموزشی نیز دست­خوش تغییراتی شده است. بدین صورت که به استفاده از فناوری­های نوین در آموزش و یادگیری پرداخته­اند. فناوری­های نوین آموزشی این قابلیت را دارد که آموزش رایگان را در سرتاسر جهان فراهم آورد و تحقق­بخش عدالت آموزشی گردد. اما در کشورهای در حال توسعه و توسعه­نیافته به دلیل چالش­های فراوان، موجب ایجاد شکاف دیجیتال بین شهرهای  برخوردار و کمتر برخوردار و  در نتیجه موجب ناعدالتی آموزشی شده است. بر همین اساس هدف پژوهش حاضر تبیین چالش­های شکاف دیجیتال بر اجرای عدالت آموزشی است تا بتواند مشکلات پیش­روی تحقق عدالت آموزشی را  در کشور برطرف سازد.روش ­ها: پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی است. لذا از جنس پژوهش­های کیفی و از نوع تحلیل فلسفی است.  رویکرد پژوهش تحلیلی و انتقادی است. روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای- اسنادی است. جامعه پژوهش، کلیه پژوهش­هایی است که به بررسی شکاف دیجیتال و عدالت آموزشی پرداخته بودند و با بررسی پیشینه، تعداد ۳۰پژوهش به صورت مستقیم در این زمینه یافت شد. روش تحلیل داده­ها، پژوهشگرمحور است. روایی داده­ها براساس تحلیل دیدگاه صاحب­نظران به دست آمد. پایایی پژوهش نیز در هم­سویی یافته­ها با دیگر پژوهش­های انجام گرفته، صورت پذیرفت.یافته­ ها: بیانگر آن است که چالش­های گوناگونی بر شکاف دیجیتال و ناعدالتی آموزشی اثرگذار بوده است. از جمله چالش­­های عمده که موجب شکاف دیجیتال در نظام آموزش و پرورش کشور شده است عبارتند از: چالش­های حاکمیتی- زیرساختی،  آموزشی، فرهنگی و اقتصادی. چالش حاکمیتی- زیرساختی براساس شاخص توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات مورد تحلیل قرار گرفته است و گویای نابرابری در زیرشاخص­های دسترسی، استفاده و مهارت در میان استان­های کشور است. بدین صورت که استان­های مرکزی در رتبه بالا قرار دارند و استان­های محروم و مرزنشین در رتبه آخر در هر سه زیرشاخص قرار دارند. چالش آموزشی نیز  مبتنی بر مولفه­هایی چون پایین بودن سطح سواد دیجیتال معلمان و خانواده­ها، مدیریت آموزشی متمرکز، سیاست­گذاری آموزشی و تکیه بر روش­های تدریس سنتی است. چالش فرهنگی نیز بر مولفه­هایی همچون جنسیت، نژاد و زبان مبتنی است. چالش اقتصادی نیز مبتنی بر مولفه­هایی چون سطح پایین درآمد خانواده­ها، فقر، اولویت تامین معاش بر یادگیری و گران بودن ابزارهای فناوری آموزشی معطوف است. راهکارهایی برای برون­رفت از هریک از چالش­ها می­توان برشمرد که عبارتند از: بالابردن سطح سواد دیجیتال در دانش­آموزان و والدین، تقویت انگیزه رقابت و تلاش، تاکید بر روش­های تدریس الکترونیکی و بهره­گیری از فناوری نوین آموزشی در تدریس. همچنین برخی راهکارهای دیگر مانند ارتقاء سطح باند استفاده از اینترنت، سرمایه گذاری در منابع انسانی و توسعه اینترنت داخلی؛، نظیر تهیه نقاط دسترسی به اینترنت در هر مدرسه و کتابخانه، ارائه وام با بهره کم برای تجهیزات عمومی در مناطق روستایی و مناطق فقیرنشین شهری، اقداماتی برای کاهش قیمت تجهیزات (برداشتن مالیات، ارائه یارانه) و وام­های کم بهره برای خانواده های کم درآمد، تشکیل جلسات آموزش وب رایگان برای محرومان و ارائه آدرس اینترنتی رایگان به همه دانش­آموزان است.نتیجه گیری: گویای آن است که شکاف دیجیتالی در سه سطح قابل بررسی است: محلی، ملی و جهانی. در هر سه سطح، چهار عنصر در شکاف دیجیتال دخیل هستند که عبارتند از:  آموزش، اقتصاد، حکمرانی و فرهنگ. لذا برای برون­رفت از شکاف دیجیتال و تحقق عدالت آموزشی در نظام آموزشی کشور باید ابتدا شکاف­ها را شناسایی کرد و سپس نسبت به برطرف کردن آن­ها اقدام نمود. بر همین اساس نظام تعلیم و تریت کشور زمانی می­تواند به هدف غایی خود که جامعه عادل است دست یابد که بتواند مشکلات پیش­روی عدالت را از میان بردارد.

شکاف دیجیتال, عدالت آموزشی, آموزش آنلاین, آموزش و پرورش, چالش ها