بررسی تنوع ژنوتیپ های گندم نان بر اساس عملکرد و صفات مرتبط با عملکرد تحت شرایط تنش بیماری زنگ زرد (Puccinia striiformis)

مقدمه: زنگ زرد یا زنگ نواری یکی از مهم ترین بیماری های گندم در سراسر جهان می باشد. این بیماری با تاثیر بر روی عملکرد و اجزای عملکرد می تواند خسارت بالایی را در گیاه ایجاد کند. همچنین بدلیل ایجاد نوترکیبی بالا در عامل بیماری این بیماری هرساله نژادهای جدیدی در آن به وجود می آید که همین موضوع به نژادگران را وادار به مطالعه دائم این بیماری و یافتن ژنوتیپ های مقاوم گردانده است.مواد و روش ها: به منظور ارزیابی اثر بیماری زنگ زرد بر برخی از ویژگی های زراعی ژنوتیپ های گندم نان شامل ۲۹۷ رقم تجاری و ژنوتیپ بومی ایران، آزمایشی مزرعه ای در سال زراعی ۱۳۹۸-۱۳۹۹ در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار اجرا شد. پس از کاشت بذرها و آلوده سازی مصنوعی بوته ها به بیماری، برخی صفات مهم زراعی شامل عملکرد و صفات مرتبط با آن و همچنین صفات تیپ و درصد آلودگی موردبررسی قرار گرفت. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ های گندم ازلحاظ تمام صفات موردبررسی دارای اختلاف معنی داری بودند. ضریب همبستگی موثر بین عملکرد تک بوته با تمام صفات مشاهده شد. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد صفات تعداد دانه در سنبله، وزن صددانه، عرض دانه، طول دانه، طول سنبله، قطر دانه و عرض سنبله به ترتیب دارای بیشترین ضریب تبیین بودند. براساس نتایج تجزیه علیت، بالاترین تاثیر مستقیم به ترتیب بین صفات تعداد دانه در سنبله، وزن صددانه و عرض دانه با عملکرد دانه مشاهده شد. نتایج تجزیه به عامل ها نشان داد که پنج عامل با حدود توجیه ۷۰ درصدی واریانس کل وجود داشت که در میان این عوامل صفات در سه عامل اول دارای بالاترین ضریب تبیین بودند. عامل اول به نام عامل اجزای عملکرد، عامل دوم عامل خصوصیات سنبله و عامل سوم بانام خصوصیات دانه نام گذاری شد. بر اساس نتایج تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها به سه گروه تفکیک شدند که در گروه اول ۵۳ ژنوتیپ با بالاترین میانگین صفات عملکرد تک بوته، تعداد دانه تک بوته و طول سنبله؛ در گروه دوم ۱۱۰ ژنوتیپ با بالاترین میانگین صفات ارتفاع گیاه، تراکم سنبله و وزن صددانه و در گروه سوم ۱۲۹ ژنوتیپ با بالاترین مقادیر میانگین برای بقیه صفات وجود داشت. تعداد ۵۲ ژنوتیپ گندم دارای واکتش مقاومت به پاتوتیپ مورد بررسی در این پژوهش بودند.نتیجه گیری: بررسی ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش بیماری زنگ زرد گندم (Puccinia striiformis) بر اساس تجزیه وتحلیل های آماری و تحلیل های چندمتغیره نشان دهنده تفاوت معنی دار ازنظر عملکرد و اجزای عملکرد بود.. با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش پیشنهاد می شود برای ارزیابی و انتخاب ارقام و ژنوتیپ های دارای عملکرد دانه بالاتر، گزینش به کمک صفات مرتبط با عملکرد همچون تعداد دانه در سنبله و تعداد دانه تک بوته انجام شود.. همچنین براساس صفات تیپ و درصد آلودگی می توان ژن های مقاومت موجود در ژنوتیپ های دارای مقاومت حدواسط نسبت به پاتوتیپ مورد بررسی در این پژوهش را شناسایی و از آنها در برنامه های اصلاحی آتی برای مقاومت به زنگ زرد گندم استفاده کرد.

کلیدواژه ها:

اجزای عملکرد ، تجزیه به عامل ها ، تجزیه خوشه ای ، تجزیه علیت ، تجزیه همبستگی