زایایی فعل های سبک در زبان فارسی

فعل های سبک دست ه­ای از فعل های زبان فارسی هستند که در روند تحولات زبانی بخشی از بار معنایی خود را از دست داده­ اند، از این رو در بیان مفاهیم فعلی با پیش فعل، که عنصری زبانی از مقوله اسم، صفت یا عبارت حرف­ اضافه است، همنشین شده و ساخت های فعل سبک را ایجاد می­کنند. ساخت هایی که مطالعه نحوی و معنایی آنها به یکی از چالش ­برانگیزترین مسائل مورد بررسی زبان­شناسی امروز تبدیل شده است و زبان های مختلف از جنبه­ های مختلف و در قالب رویکردهای متفاوت به آنها پرداخته­اند. ساخت های فعل سبک از زایاترین ساخت های زبانی در فارسی به شمار می­روند. اما این زایایی در همه این فعل ها به یک اندازه نیست. تفاوت در میزان زایایی فعل های سبک و علت آن ازجمله پرسش های مهم در مورد این ساخت های زبانی است که تاکنون از توجه محققان دور مانده است. پژوهش حاضر می­ کوشد تا با رویکردی پیکره­ بنیاد ابتدا میزان زایایی ۲۱ فعل سبک زبان فارسی را مورد سنجش قرار ­دهد و سپس در چارچوب انگاره صرف­ توزیعی (هله و مرنتز: ۱۹۹۳ و مرنتز: ۲۰۱۳) که از نظریه­ های بر پایه اصول نو ساختگرایی است، به تبیین علت تفاوت در میزان زایایی این فعل ها بپردازد. نتایج بیانگر این است که زایایی فعل های سبک به میزان سبک شدگی معنایی، امکانات درج و بازداری های درج هریک از آنها بستگی دارد. میزان سبک شدگی هر یک از فعل ها از طریق مقایسه صورت های سبک و واژگانی هر یک از فعل ها در داده­ های مستخرج از پیکره مورد ارزیابی قرار دادیم. سپس بر اساس تحلیل نمود ثانویه (هارلی و نویر:۲۰۰۰)، امکانات معنایی و ساختاری درج یعنی بافت های معنایی و ساختاری مجاز برای درج هر یک از فعل ها را محاسبه کردیم و در پایان بازداری های معنایی و ساختاری درج هر یک از فعل ها یعنی بافت های معنایی و ساختاری که فعل مجوز درج در آنها را نخواهد داشت مورد محاسبه قرار دادیم. بر این اساس هرچه فعل به لحاظ معنایی سبک ­تر شده باشد، امکانات درج بیشتر و بازداری های کمتری داشته باشد، زایاتر است.

کلیدواژه ها:

فعل سبک ، زایایی ، صرف توزیعی ، سبک شدگی معنایی ، امکانات درج ، بازداری های درج