باقر صدری نیا - دانشگاه تبریز

با وجود پژوهش های سودمند در باب شعر و ادب عصر مشروطه، هنوز بسیاری از جزئیات و جوانب آن به درستی بررسی و گزارش نشده است. دو سروده «نوروزی نامه» میرزاده عشقی (م ۱۳۰۳ش) و «نوروزیه» ابوالقاسم لاهوتی (م ۱۳۳۶ش) از جمله آثار این دوره است که تا به امروز کمتر در دایره توجه و تحقیق پژوهندگان ادبیات معاصر قرار گرفته است. این دو شعر که از وزن، قالب و نظام قافیه آرایی واحدی برخوردارند، در ایام مهاجرت سرایندگان آنها به سرزمین های عثمانی در جریان جنگ جهانی اول و در استانبول سروده شده اند. هر دو شعر در عین بهره مندی از وجوه مشترک صوری، محتوایی، شان نزول، و موقعیت تاریخی و جغرافیایی سرایش، تمایزهای درخور اعتنایی با یکدیگر دارند که بررسی و مقایسه آنها را الزام می کند. از میان این دو شعر به ویژه «نوروزی نامه» عشقی از حیث اشتمال بر نخستین بارقه های نوگرایی، میزان گسست از سنت رایج ادبی و نیز برخورداری از صبغه رمانتیک، واجد اهمیت خاصی است. شعر لاهوتی نیز که یک سال پس از شعر عشقی، به مناسبت فرارسیدن نوروز ۱۲۹۸ش / ۱۳۳۷ق و به اقتفای آن سروده شده است، علاوه بر جنبه های بلاغی، از جهت وقوف به دیدگاه سیاسی اجتماعی و تلقی میهنی شاعر در آن برهه از حیات وی، و نشان دادن سیر تحول اندیشه او شایسته تامل و بررسی است. در این مقاله ضمن مقایسه این دو اثر و تبیین موارد اشتراک و تمایز آنها، وجوه بلاغی و میزان گسست هریک از آن دو از موازین سنت ادبی مطالعه خواهد شد و درون مایه آنها با توجه به زمینه های سیاسی و اجتماعی و گفتمان رایج در آن مقطع تاریخی مورد تحلیل قرار خواهد گرفت. کلیدواژه ها: درون مایه، ساختار، لاهوتی، میرزاده عشقی، نوروزی نامه، نوروزیه.

درون مایه, ساختار, لاهوتی, میرزاده عشقی, نوروزی نامه, نوروزیه