حمیدرضا اردستانی رستمی - هیات علمی/دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول

از میان پژوهندگان شاهنامه، علی حصوری و به پیروی از او احمد شاملو بر آن است که ضحاک در پی بازسازی جامعه ی اشتراکی و بی طبقه، جمشید را که مطابق با اوستا، دارایی دیوان (به گمان حصوری توده ی مردم) را ستانده و جامعه ای طبقاتی را طرح ریخته، از پای در می آورد؛ اما فریدون به یاری کاوه، با از میان بردن ضحاک، دوباره جامعه ی طبقاتی را بنیان می نهد. مطابق با گاهان، دیوان کسانی اند که کشت نمی کنند و دام نمی پرورند؛ بنابراین، جمشید دارایی کسانی همانند ضحاک که پدر دام پرور خویش، آبتین زارع، گاو برمایه را می کشد و مرغزار را از بین می برد و در یک کلام، سرمایه کسانی را که مانع تولیدند، متصرف می شود؛ نه توده ی رنج کش جامعه را. نیز به هیچ روی، ضحاک جامعه ی بی طبقه نساخته؛ بلکه در حکومت او، دو طبقه ی ممتاز ارتشتار و موبد، بازسازی می شوند؛ به این معنی که پیش از سقوط جمشید، ارتشتاران، هواخواه او می شوند و طبقه ی موبدان نیز در تعبیر خواب هولناک ضحاک، وارد دربارش می شوند. تنها دو طبقه ی دهقان و صنعتگرند که به دلیل سیاست های ضد تولید مرد تازی از میان رفته اند که این دو طبقه، در چهره ی فریدون و کاوه آشکار می شوند. فریدون اگرچه در شاهنامه پادشاه است، مطابق با متن دین کرد، فره ی کشاورزی دارد و نام پدرش در اوستا آثویه به معنای آب یار است و آن را نشانی بر زارع بودن خاندان او انگاشته اند. هم چنین کاوه ی آهنگر در تاریخ بلعمی به کشاورزی شناخته شده؛ پس می توان ستیز فریدون و کاوه با ضحاک را ستیز دهقانان با دشمنان کشت و دام و صنعت دانست.

دهقان, دیو, ضحاک, فریدون, کاوه