محمد جواد پردل محسن آباد - دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه باقرالعلوم
محسن الویری - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل مسلمان دانشگاه باقر العلوم

بداء از کاربردی­ ترین آموزه­ های معرفتی در علوم مختلف است. از این رو دستیابی به تعریف جامع از آموزه بداء ضرورتی اجتناب­ ناپذیر است؛ چرا که بررسی آثار اندیشمندان این حوزه، حکایت از ارائه تعریف­ های متفاوتی از این آموزه شیعی تا به امروز دارد که حتی برخی، آن را خوانش دیگری از آموزه نسخ قلمداد کرده­ اند. جهت نیل به تعریف درست از این آموزه، پژوهش پیش­رو بر آن است که از مسیر معنای لغوی و بیان عامل جدایی معنای اصطلاحی از معنای لغوی بداء، با روش توصیفی_ تحلیلی به حضور و تطور تاریخی این آموزه در تالیفات شیعه پرداخته و با تکیه بر رویکرد جدید در تعریف این آموزه در دو سده اخیر، مولفه­ هایی که از میان تعریف ­ها بیشتر مورد تکرار قرار گرفته است را استخراج کرده و تعریف جامعی از بداء ارائه دهد و در نهایت با پیراستن قیدهایی از تعریف پیشینیان، به تکمیل تعریف بداء بپردازد. تعریف جامع بداء  در دو محور (مقام ثبوت و مقام اثبات ) که محور دوم آن  از دو سطح (بداء در سطح شخصی و بداء در سطح عمومی) می­باشد، در این پژوهش ارائه می­ گردد. جدا نمودن بین عنوان بداء با سایر معانی معرفتی هم ­عرض آن (نسخ، قضا و قدر)  و همچنین افزودن قید "مخالفت واقعه با اخبار مخبر صادق" و  تاکید بر قید "ظهر منه" از دقت­ هایی است که موجب برطرف شدن نقایص تعریف پیشنیان از این آموزه شده است. 

بداء, تالیفات شیعه, نسخ, قضا و قدر