اثربخشی اجرای طرح کنترل وزن و چاقی ( کوچ ) در دانش آموزان استان خراسان شمالی در بستر شبکه آموزشی دانش آموزی( شاد )

مطالعه حاضر ضمن بررسی شیوع اضافه وزن و چاقی در دانش آموزان مدارس استان خراسان شمالی، اثر اجرای طرح کنترل وزن و چاقی ۷ سال در همه مقاطع تحصیلی خراسان شمالی، - (کوچ) بر شیوع اضافه وزن و چاقی پرداخت. بدین منظور، از میان ۱۸۴۵۱۱ دانش آموز ۱۸-۷ سال در همه مقاطع تحصیلی خراسان شمالی، اطلاعات قد و وزن ۱۵۴۱۶۵ دانش آموز در سامانه سناد آموزش و پرورش ثبت شد. این دانش آموزان به مدت ۱۴ هفته تحت مشاوره فعالیتهای ورزشی و نکات تغذیه ای توسط معلمان تربیت بدنی، مراقبین سلامت و آموزگاران پایه قرار گرفتند. در پایان ۱۴ هفته، مجددا قد و وزن پس آزمون دانش آموزان در سامانه سناد ثبت شد. نمونه آماری به صورت هدفمند و از میان دانش آموزانی که اطلاعات قد و وزن آنها در سامانه سناد ثبت شده بود انتخاب گردید. پرسشنامه محقق ساخته پس از تایید روایی ( با نظر ۸ نفر از متخصصان ) و پایایی ( ۰/۷۷=@ ) از طریق مدیران مدارس و معلمان تربیت بدنی در اختیار دانش آموزان قرار گرفت. در نهایت، از میان ۳۵۰۰ پرسشنامه پر شده، ۱۰۰۸ پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آمار توصیفی، آزمون تی زوجی، تی تک نمونه ای و رگرسیون خطی در سطح معنی داری p<۰/۰۵ انجام شد. بنابر نتایج آزمون تی زوجی اجرای ۱۴ هفته طرح کنترل وزن و چاقی (کوچ) در بستر شبکه آموزشی دانش آموزی (شاد) موجب افزایش معنی دار شاخص توده بدنی در گروههای لاغر (۰۰۱/P<۰) و با وزن طبیعی (P<۰/۰۰۱ ) در دختران (۰۰۲/P=۰) و پسران (۰۰۰/P=۰) در کلیه مقاطع تحصیلی (۰۰۵/P<۰) کلیه مدارس اعم از دولتی (P=۰/۰۰۱) خاص ( P=۰/۰۱۷) و غیردولتی (P=۰/۰۴۹) ؛ روستایی (۰۰۴/P =۰) و شهری ( ۰۰۰/P=۰ ) در پدران بی سواد ( ۰۲۱/ ۰= P) و با مدرک تحصیلی زیردیپلم ( ۰۲۹/ P =۰) ، دیپلم (۰۲۵/ P =۰) و کارشناسی ( ۰۲۹/ P =۰)؛ در مادران با مدرک تحصیلی کاردانی (۰/۰۱۴= P ) و کارشناسی (۰/۰۲۹=P) ، در خانواده های با درآمد کمتر از یک میلیون تومان ( ۰۰۰/ P =۰ ) ؛ در حضور معلم تربیت بدنی (P=۰/۰۰۴ ) ؛ در حضور ( P=۰/۰۰۰ ) یا عدم حضور ( P=۰/۰۰۳ ) مراقب سلامت ؛ تحت آموزش زیاد نحوه انجام فعالیتهای ورزشی ( P=۰/۰۰۰ )، آموزش متوسط ( P=۰/۰۰۰ ) و زیاد (۰۰۱/P =۰ ) اصول تغذیه سالم؛ در گروهی که فعالیت ورزشی نداشتند ( P=۰/۰۳۴ )، و یک ( ۰۰۶/P=۰ )، دو ( P=۰/۰۳۹۰ ) و سه جلسه در هفته (P=۰/۰۱۶ ) فعالیت ورزشی داشتند؛ در گروههایی که به ندرت( P=۰/۰۰۴ ) ، و یا یک بار در ماه ( P=۰/۰۰۱ ) غذاهای آماده مصرف میکردند؛ در گروههایی که به ندرت ( P=۰/۰۴۲ ) یک بار در ماه ( P=۰/۰۰۱ ) و چند بار در ماه ( P=۰/۰۳۵ ) ، نوشابه های گازدار مصرف میکردند؛ در گروههایی که به ندرت (P=۰/۰۰۲ ) و یک بار در ماه ( P=۰/۰۱۵ ) تنقلات مصرف می کردند، گردید. بنابر نتایج آزمون رگرسیون خطی محل سکونت اعم از شهری یا روستایی ( P=۰/۰۰۳ ) ، جنسیت ( P<۰/۰۰۱ ) و سن ( P<۰/۰۰۱ ) بر شاخص توده بدنی دانش آموزان دچار چاقی و اضافه وزن شرکت کننده در طرح کوچ تاثیر معنی دار داشت. نتایج آزمون تی تک نمونه ای نشان داد میانگین متغیر میزان آموزش اصول تغذیه سالم توسط معلم تربیت بدنی و مراقب سلامت (P=۰/۰۰۱ ) ، میزان آموزش توصیه های مربوط به تغذیه سالم توسط آموزگار پایه ( P=۰/۰۰۱ )، میزان آموزش نحوه انجام فعالیت های ورزشی در منزل توسط معلم تربیت بدنی ( P=۰/۰۰۱ )، میزان شناخت دانش آموزان از اصول تغذیه در اثر اجرای طرح کوچ ( P=۰/۰۰۱ ) و میزان ترک عادتهای غذایی نادرست در اثر اجرای طرح کوچ ( P=۰/۰۰۱ ) از میانگین به طور معنی دار بیشتر بود. نتیجه گیری: چنین به نظر میرسد اجرای طرح کوچ در بهبود ترکیب بدن نقشی نسبی داشته است. طرح کوچ در حوزه آموزش فعالیت بدنی و اصول تغذیه موثر عمل کرده و با توجه به داده ها ی به دست آمده در ترک عادتهای بد غذایی اثر داشته اما در تغییر سبک زندگی کم تحرک دانش آموزان به ویژه در شرایط کرونا تاثیر معنی داری نداشته است. به نظر می رسد، علت عدم تاثیر معنی دار اجرای طرح کوچ در بهبود BMI دانشآموزان دارای اضافه وزن و چاق همین سبک زندگی کم تحرک آنها بوده است. ضمن اینکه، با توجه به شرایط غیرحضوری و مجازی ارائه آموزشهای مربوطه، امکان کنترل کمی و کیفی اجرای این آموزه ها توسط دانش آموزان میسر و امکانپذیر نبوده است.

کلیدواژه ها:

اثربخشی ، طرح کوچ ، دانش آموزان ، اضافه وزن و چاقی ، سامانه شاد ، راهکار