مهدی جمشیدی - مربی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

مقاله حاضر به این سوال می پردازد که در رهیافت نظری آیت الله استاد شهید مرتضی مطهری، میان فرهنگ و علوم انسانی چه نوع مناسباتی برقرار است؟ برای این منظور، ابتدا دو مفهوم اساسی فرهنگ و علوم انسانی براساس دیدگاه های مطهری تعریف شده و خصایص و مولفه های هر یک مشخص شده اند. آنگاه نظریه مطهری درباره مناسبات فرهنگ و علوم انسانی تقریر شده که دربردارنده چهار بخش زیر است: به هم آمیختگی نسبی فرهنگ و علوم انسانی، فرهنگ اسلامی و علوم انسانی، حل معضله نسبیت در فرض مدخلیت فرهنگ اسلامی در علوم انسانی و چگونگی تعامل مسلمانان با فرهنگ و علوم انسانی بیگانه. در نهایت این نتیجه به دست آمد که مدخلیت قهری و حتمی فرهنگ در علوم انسانی، به صورت «موجبه جزئیه» است نه موجبه کلیه؛ یعنی چنین نیست که همه قضایای علوم انسانی، متاثر از فرهنگ محیط بر آن باشند، بلکه در این میان، قضایای «تجربی» و «عقلی» محض نیز وجود دارند که فرافرهنگی اند. از سوی دیگر برخلاف تصور شایع، همه گونه های فرهنگ، «نسبی» و «غیرواقع نما» نیستند، بلکه فرض وجود فرهنگ «مطلق» و «عام» که گزاره هایش «استدلال پذیر» باشد، موجه است و «فرهنگ اسلامی» از این نوع است. در نهایت، با مدخلیت و فعلیت یافتن فرهنگ اسلامی در علوم انسانی، «علوم انسانی اسلامی» شکل می گیرد.

فرهنگ اسلامی, علوم انسانی اسلامی, نظریه به هم آمیختگی نسبی, فطرت الهی انسان