محمود مهام - عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

پرسش از نظم اجتماعی و چگونگی ماندگاری جوامع همواره در محور مباحث جامعه شناسی قرار داشته است. تاملات نظری، تجارب عینی و اتخاذ سیاست های اجتماعی، پیوسته بر عمق درک چیستی و چگونگی نظم اجتماعی افزوده است. بر این اساس، پرسش اصلی در مقاله حاضر عبارت است از اینکه در پاسخگویی به مسئله نظم اجتماعی کدام یک از انواع کنش متقابل (گسسته یا پیوسته) غلبه داشته است؟بازخوانی کلاسیکها از یک طرف و دقت در میزان قوت و گستره جریان های بازگشت به تعاون، تعاونی و انجمنگرایی از طرف دیگر، ضمن آنکه نشان داد تلاش های فراوانی در دوره مدرن برای پاسخگویی به نیاز همبستگی اجتماعی و نظم اجتماعی پایدار و پویا انجام شده است، اما این واقعیت را نیز آشکار ساخت که همواره کنش متقابل گسسته بر کنش متقابل پیوسته (یاریگری) ترجیح داده شده و بلکه جایگزین آن گردیده است. از این رو، می توان گفت که پاسخها به پرسش نظم اجتماعی، علی رغم تنوعشان بر محور کنش متقابل گسسته استوار گردیدهاند. به نظر میرسد تقدم تاریخی و اجتنابناپذیر تغییرشناسی بر شناخت نظم و ماهیت ایدئولوژی های موثر در جامعه شناسی، سهم بهسزایی در پیدایی این وضعیت داشتهاند.

نظم اجتماعی, انسان شناسی یاریگری, کنش متقابل گسسته, کنش متقابل پیوسته, رقابت