مهدی میرزاپور - کارشناس ارشد فلسفه- منطق
غلامرضا ذکیانی - استادیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی

به لحاظ تاریخی می توان نشان داد که «نظریه انبساط» از ابتکارات و ابداعات منطق دانان قرون وسطای متاخر مانند ویلیام شروود، راجر بیکن، پطرس اسپانیایی، ویلیام اکام، و جان بوریدان بوده است. این نظریه با رویکردی کاربردی در دوره معاصر، در آثار آموزشی منطق عمومی، برای تشخیص اعتبار «قیاس ارسطویی» استفاده شده است. در این پژوهش، با تمرکز بر تفکرات منطقی جان بوریدان (۱۲۹۵ - ۱۳۶۱ م)، متفکر برجسته قرون وسطی، از این فرضیه دفاع می کنیم که، نظریه انبساط یکی از نتایج فرعی نظریه دلالت و اطلاق است. همچنین با ارجاع به آثار منطقی بوریدان نشان می دهیم که دو قاعده «منع حد وسط غیرمنبسط» و «منع روش عقیم»، یکی از کاربردهای نظریه انبساط، از ابداعات بوریدان است. ازاین رو معاصران در آثار آموزشی منطق، در بهترین حالت، صرفا تقریرهای متفاوتی از تعریف انبساط و قواعد مربوط به آن را بیان کرده اند، نه آن که خود مبدع این قواعد باشند. بر این اساس نظریه پیتر گیچ را، که آشکارا نظریه انبساط را متفاوت از نظریه اطلاق می داند، به شکلی منطقی و تاریخی نقد می کنیم و نشان می دهیم که نظریه قابل دفاعی نیست. در پایان تعاریف بدیعی از حدود «منبسط» و «غیرمنبسط» را با توجه به چهارچوب فلسفی منطقی بوریدان ارائه می کنیم که به مفاهیم و اصطلاحات منطقی وی بسیار وفادار است.

نظریه انبساط, مفهوم انبساط, تعریف حد منبسط, نظریه اطلاق و قواعد قیاس حملی