علیرضا کوچکی - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
سرور خرم دل - گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

به منظور ارزیابی خدمات و کارکردهای خاک­ تحت تاثیر مدیریت­های مختلف پرنهاده و کم­نهاده در استان خراسان، نمونه­برداری از ۱۰ مکان تحت مدیریت­های مختلف زراعی و باغی در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار نمونه به عنوان تکرار از هر نوع مدیریت در بهار سال ۱۳۹۳ انجام شد. نمونه­برداری از عمق ۳۰-۰ سانتی­متر خاک در مزارع کم­نهاده شامل مزارع چندساله زعفران و باغات میوه و مزارع پرنهاده یک ساله کشاورزان شامل گندم و ذرت و مزارع ساله آزمایشی (مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد) برداشت و خصوصیات مختلف فیزیکی (شامل وزن مخصوص ظاهری)، شیمیایی (شامل محتوی کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، شاخص واکنش و هدایت الکتریکی) و بیولوژیکی (میزان کربن زیست توده میکروبی، فعالیت آنزیم­های فسفاتاز و دهیدروژناز) اندازه­گیری شد. سطح زیر کشت و میزان مصرف نهاده­های شیمیایی شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، علف­کش، حشره­کش و قارچ­کش محصولات زراعی شامل گندم، گوجه­فرنگی، یونجه، ذرت، سیب­زمینی، چغندرقند و کلزا طی سال ۱۳۹۳ تعیین شد. میزان انتشار گازهای گلخانهای شامل دی­اکسید کربن (۲CO)، اکسید نیتروژن (O۲N) و متان (۴CH) با استفاده از ضرایب انتشار و سپس پتانسیل گرمایش جهانی تعیین گردید. نتایج نشان داد که اثر نوع مدیریت اکوسیستم بر کلیه خصوصیات مورد مطالعه خاک به جز شاخص واکنش معنی­دار (۰۱/۰≥p) بود. به کارگیری مدیریت پرنهاده و رایج در مزارع آزمایشی و یک ساله کشاورزان باعث کاهش محتوی کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، هدایت الکتریکی، کربن زیست توده میکروبی، فعالیت آنزیم­های فسفاتاز و دهیدروژناز و ترسیب کربن خاک در مقایسه با مزارع چندساله زعفران شد، در حالی­که وزن مخصوص ظاهری افزایش یافت. بیشترین و کمترین کربن آلی خاک به ترتیب برای باغ­های چندساله و مزارع رایج یک ساله آزمایشی با ۱۰۴/۰ و ۰۳۶/۰ درصد حاصل شد. بیشترین و کمترین کربن ترسیب شده خاک به ترتیب برای باغ­های چندساله و مزارع رایج یک ساله آزمایشی با ۳۱/۳۵۵ و ۴۸/۱۸۲ کیلوگرم کربن در هکتار مشاهده شد. اجرای عملیات مدیریتی در مزارع چندساله، مزارع یک ساله ذرت و مزارع یک ساله گندم به ترتیب موجب کاهش ۱۲، ۳۵ و ۴۱ درصدی کربن ترسیب شده خاک در مقایسه با باغ­های چندساله شد. بیشترین پتانسیل گرمایش جهانی برای سیب­زمینی با ۶۹/۳ تن معادل ۲CO به ازای هر هکتار محاسبه شد که نسبت به گندم، چغندرقند، گوجه­فرنگی و ذرت به ترتیب ۵۳، ۳۷، ۱۶ و ۱۲ درصد بالاتر بود. کمترین پتانسیل گرمایش جهانی برای کلزا با ۳۵/۱ تن معادل ۲CO به ازای هر هکتار به دست آمد. بدین­ترتیب، کاهش مصرف کودهای شیمیایی و افزایش مصرف انواع نهاده­های آلی را می­توان به عنوان راهکاری اکولوژیک در مدیریت پایدار اکوسیستم­های زراعی مدنظر قرار داد که از طریق کاهش انتشار گازهای گلخانه­ای و به تبع آن تخفیف تغییر اقلیم را به دنبال دارد.

انتشار گاز گلخانه ای, کود شیمیایی, مدیریت پرنهاده, مزرعه چندساله, نهاده آلی