تحلیلی بر نقش قنات سرچشمه در تحولات ساختار فضایی شهر زنجان در عصر قاجار

سال انتشار: 1400
نوع سند: مقاله ژورنالی
زبان: فارسی
مشاهده: 253

فایل این مقاله در 16 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این مقاله:

شناسه ملی سند علمی:

JR_GPS-11-40_007

تاریخ نمایه سازی: 21 فروردین 1401

چکیده مقاله:

همجواری ایران با کمربند خشک و بیابانی نیمکره شمالی از یک­طرف و استقرار کو­ههای البرز و زاگرس در مسیر توده­های بارشی از طرف­دیگر، موجب شده­اند که مسئله آب و کمبود بارش از دیرباز به مسئله­ای اساسی در مکان­گزینی و توسعه زیستگاه­های انسانی، به ­ویژه مکان­ برای ایجاد شهرهای آن تبدیل شود. به­ همین دلیل، اغلب شهرهای ایران در وابستگی و مجاورت منبع آب شکل گرفته­اند. هدف این پژوهش یافتن تاثیر حضور قنات در شهر زنجان با محوریت «قنات سرچشمه» و پاسخ­گویی به این پرسش است که قنات مذکور چه نقشی در تحولات ساختار فضایی و روند توسعه شهر زنجان در عصر قاجار داشته است؟ این پژوهش از نوع پژوهش­های تاریخی است که با روش توصیفی تحلیلی پژوهش شده و گردآوری اطلاعات در آن با استفاده از روش­های اسنادی و میدانی صورت گرفته است. هسته اولیه شهر زنجان در مجاورت رودخانه زنجان­چای شکل­گرفته است. با این­حال، این رودخانه فقط برای کشاورزی در اراضی پیرامون آن مورد استفاده قرار می­گرفت و آب شرب مورد نیاز شهر از طریق چاه­های آب حفرشده در منازل و چشمه­های دامنه­های ارتفاعات شمالی شهر تامین می­شد. علاوه­بر افزایش جمعیت شهر که موجب افزایش نیاز آبی شهر شده بود، خشک­شدن چشمه­ها و چاه­ها در اثر وقوع خشک­سالی­های متوالی، عامل دیگری بود که ضرورت احداث قنات در زنجان عصر قاجار را بیشتر کرد. از این­رو، در این دوره قنوات متعددی در بیرون و درون حصار شهر احداث شدند. در میان قنات های شهر زنجان، «قنات سرچشمه» یکی از بزرگترین و پرآب­ترین آن­ها بود. این قنات که دارای هشت شعبه بود، با حضور در محلات شهر و جاری­شدن در معابر آن، زمینه­ساز تحولات زیادی در ساختار فضایی شهر زنجان گردید. از جمله چنین تحولاتی می­توان به تغییر جهت توسعه شهر از حالت طولی به عرضی، تقسیم­بندی قطاعی شهر به بخش­های یوخاری­باش(بالاشهر) و اشاقی­باش(پایین شهر)، شکل­بخشی به محلات جدید، تعیین جهت معابر، تاثیر بر مکان­گزینی کاربری­ها و تاسیسات دولتی اشاره کرد.

نویسندگان

احد نژاد ابراهیمی

دانشیار گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

محمدعلی کی نژاد

استاد گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

محمدجواد حیدری

دانشجوی دکترای شهرسازی اسلامی، گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

مراجع و منابع این مقاله:

لیست زیر مراجع و منابع استفاده شده در این مقاله را نمایش می دهد. این مراجع به صورت کاملا ماشینی و بر اساس هوش مصنوعی استخراج شده اند و لذا ممکن است دارای اشکالاتی باشند که به مرور زمان دقت استخراج این محتوا افزایش می یابد. مراجعی که مقالات مربوط به آنها در سیویلیکا نمایه شده و پیدا شده اند، به خود مقاله لینک شده اند :
  • منابعارثیا، علیرضا. محمدرضا مهربانی­گلزار. ۱۳۹۷. الگوی توسعه شهری مبتنی بر ...
  • ارغندزنگانی، جواد. ۱۳۹۷. از شهین تا زنگان. چاپ اول، زنجان، ...
  • اصطخری، ابواسحاق ابراهیم. ۱۳۶۸. مسالک و ممالک. به اهتمام ایرج ...
  • اهری، زهرا. ۱۳۹۵. تاملی بر مفهوم ساختار و چگونگی شناسایی ...
  • آراسته، مجتبی. علی­اکبر تقوایی. ۱۳۹۱. بررسی تطبیقی جایگاه آب­انبار در ...
  • ثبوتی، هوشنگ. ۱۳۷۷. تاریخ زنجان. چاپ اول، زنجان، زنگان ...
  • جانب­اللهی، محمدسعید. ۱۳۶۹. نظام تقسیم و حسابرسی و خرید و ...
  • خطیبی، بهمن. ۱۳۹۱. تاریخ خاندان خطیبی. چاپ اول، زنجان، دانش ...
  • دلاواله، پیترو. ۱۳۸۴. سفرنامه پیترو دلاواله. ترجمه شعاع­الدین شفا، چاپ ...
  • دوکوتزبوئه، موریس. ۱۳۴۸. مسافرت به ایران در معیت سفیرکبیر روسیه ...
  • دوهوسه، لوئی امیل، ۱۸۵۸م، سفری به ایران (مجموعه ای از ...
  • ریچاردز، فرد. ۱۳۴۳. سفرنامه فرد ریچاردز. ترجمه مهین­دخت صبا، چاپ ...
  • سلطانی، رامین. ۱۳۸۹. جستارهایی در تاریخ زنجان. چاپ اول، زنجان، ...
  • شاردن، ژان. ۱۳۳۶. سیاحت­نامه شاردن. ترجمه محمد عباسی، چاپ اول، ...
  • شفقی، سیروس. ۱۳۸۱. جغرافیای اصفهان. چاپ اول، اصفهان، دانشگاه اصفهان ...
  • شکویی، حسین. ۱۳۹۳. اندیشه­های نو در فلسفه جغرافیا. چاپ شانزدهم، ...
  • شکویی، حسین. ۱۳۹۸. دیدگاه­های نو در جغرافیای شهری. چاپ نوزدهم، ...
  • علی­آبادی، زینب. محمود محمدی. ۱۳۹۸. بررسی تحولات ساختار فضایی در ...
  • قاسمی­اندرود، پرستو. ۱۳۸۹. بازخوانی وقف­نامه قنات سرچشمه زنجان. فرهنگ زنجان، ...
  • کردوانی، پرویز. ۱۳۸۷. منابع و مسائل آب در ایران. چاپ ...
  • کلاویخو، روی گنسالس د. ۱۳۸۴. سفرنامه. ترجمه مسعود رجب­نیا، چاپ ...
  • متقی، حسین. ۱۳۸۲. گلگشت؛ سیمای استان زنجان از منظر سیاحان ...
  • مطراقچی، نصوح. ۱۳۷۹. بیان منازل. ترجمه و تعلیق رحیم رئیس­نیا، ...
  • نامداریان، احمدعلی. مصطفی بهزادفر و سمیه خانی. ۱۳۹۵. نقش شبکه ...
  • نجفی­نجار، الناز. طناز لطیفیان­اصفهانی. ۱۳۹۲. ارتباط ساختار تاریخی شیراز با ...
  • نظریان، اصغر. ۱۳۹۲. جغرافیای شهری ایران. چاپ دوازدهم، تهران، دانشگاه ...
  • یویچ­کاتف، فدت آفاناس. ۱۳۵۶. سفرنامه. ترجمه محمدصادق همایونفرد، چاپ اول، ...
  • Kobori, Iwao. ۲۰۰۷. Role of traditional hydro-technology in dryland development: ...
  • Ahmadi, Hassan; Nazari Samani, Aliakbar & Malekian, Arash. ۲۰۱۰. The ...
  • Farnaz Arefian, Fatemeh and Iradj Moeini, Seyed Hossein. ۲۰۱۶. Urban ...
  • Labbaf Khaneiki, Majid. ۲۰۱۹. Territorial Water Cooperation in the Central ...
  • Liu, Helin. ۲۰۱۵. Creative Industries and Urban Spatial Structure; Agent-based ...
  • Mays, Larry W. ۲۰۱۰. Ancient Water Technologies. Springer Science + ...
  • Ray, Bhaswati and Shaw, Rajib. ۲۰۱۹. Urban Drought; Emerging Water ...
  • Sandalack, Beverly and Andrei Nicolai. ۱۹۹۸. Urban Structure, Halifax – ...
  • Semsar Yazdi, Ali Asghar and Labbaf Khaneiki, Majid. ۲۰۱۷. Qanat ...
  • Tavassoli, Mahmoud. ۲۰۱۶. Urban Structure in Hot Arid Environments; Strategies ...
  • نمایش کامل مراجع