الهام میرپاریزی - دانش آموخته دکتری گروه علوم خاک، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
مجتبی بارانی مطلق - دانشیار، گروه علوم خاک، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
سید علیرضا موحدی نائینی - دانشیار، گروه علوم خاک، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
رضا قربانی نصرآبادی - استادیار، گروه علوم خاک، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
سمیه بختیاری - استادیار گروه مهندسی عمران، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی سیرجان

حدود ۸/۵۳ درصد سرباره مس را اکسیدهای آهن به خود اختصاص می­دهند، لذا در این مطالعه تاثیر سرباره مس به همراه ترکیبات آلی بر میزان آهن کل برگ، رنگدانه­های فتوسنتزی، شاخص SPAD، فعالیت آنزیم­های گیاهی (گایاکول پراکسیداز و گلوتاتیون پراکسیداز) و میزان آهن فعال در گیاه سورگوم (Sorghum bicolor) رقم اسپید فید به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار ارزیابی شد. تیمارهای آزمایشی شامل ۵ سطح ماده آلی (پوست پسته و کود گاوی در دو سطح ۲ و ۴ درصد وزنی و نمونه شاهد بدون ماده آلی) و ۱۱سطح آهن (شاهد یعنی بدون کاربرد مواد حاوی آهن (S)، سکوسترینFeEDDHA (Seq)۶ به میزان ۵ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک، سرباره مس به میزان ۱۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک (S۲)، سرباره مس به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک (S۴)، سرباره مس به میزان ۱۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک همراه با گوگرد (S۲S°)، سرباره مس به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک همراه با گوگرد (S۴S°)، سرباره مس به به میزان ۱۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک همراه با گوگرد و تیوباسیلوس(S۲S°T)، سرباره مس به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک همراه با گوگرد ((S۴S°T، سرباره اسیدی شده مس به میزان ۱۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک (S۲a)، سرباره اسیدی شده مس به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک  (S۴a)و محلول پاشی برگی آهن از منبع کود کلات (Fe-EDTA۷) با غلظت ۵ در هزار) بودند. نتایج نشان داد تیمار ۴ درصد وزنی کود گاوی با سرباره به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک (C۴S۴) و تیمار ۴ درصد وزنی کود گاوی با سرباره به میزان ۲۰ میلی­گرم آهن در کیلوگرم خاک همراه با گوگرد و تیوباسیلوس(C۴S۴S°T)  بیش­ترین تاثیر را در افزایش شاخص­های مد نظر داشتند، به­طوری­که بیشترین میزان آهن فعال برگ­های جوان توسعه یافته (۵۴ میلی­گرم در کیلوگرم) در تیمار (C۴S۴S°T) مشاهده شد که در مقایسه با تیمار شاهد (۱۷ میلی­گرم در کیلوگرم) افزایش معناداری نشان داد. بررسی ضرایب همبستگی نشان داد که آهن فعال برگ­های جوان توسعه یافته گیاه سورگوم در مقایسه با غلظت آهن کل برگ­ها همبستگی بیشتری با شاخص­های فیزیولوژیک گیاه سورگوم نشان داد. لذا می­توان استفاده از غلظت آهن فعال برگ­های جوان توسعه یافته گیاه به­عنوان شاخص تشخیص کمبود آهن در گیاه به جای آهن کل گیاه را توصیه نمود. 

آنزیم های گیاهی, آهن فعال, رنگدانه های فتوسنتزی, سرباره مس