کاربرد مضامین قرآنی در مصورسازی نسخه ثواقب المناقب مکتب نقاشی بغداد عثمانی، قرون دهم و یازدهم هجری

بغداد در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم ه.ق شاهد ثبات و آرامش نسبی در منطقه بود. در چنین شرایطی هنرمندان خصوصا ایرانیان مهاجر که به دلایلی ترک وطن کرده به همراه شاگردان تعلیم دیده از مکتب خود و با حمایت حاکمان وقت و تکایای مولوی بعد از یک قرن خاموشی شروع به خلق آثاری متنوعی خصوصا در زمینه هنرمصور سازی شیعی نمودند. مکتب نقاشی بغداد در اواخر قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری، موجبات خلق آثار مصور و شاهکارهای بسیاری در زمینه مصورسازی کتب را فراهم نمود که از نظر پژوهشگران آن طور که شایسته می باشد مورد تحلیل و بررسی قرار نگرفته است. از جمله نسخی که در این دوره مصور شد می توان به نسخه ثواقب المناقب اشاره کرد که حاوی مضامین عرفانی و دینی است. این نسخه از جمله معدود نسخی است که به روایات و داستان های قرآنی اشاراتی داشته و در پاره ای موارد آنها را مصور کرده است. این مقاله در تلاش است که چند نگاره از نسخه ثواقب المناقب که دارای مضامین قرآنی می باشد را انتخاب کرده و بر اساس محتوای قرآنی، متنی و تصویری تحلیل نماید. پرسش این است که چه مضامین قرآنی در مصورسازی نسخه ثواقب المناقب متعلق به مکتب بغداد قرون دهم و یازدهم هجری به کاررفته؟ و این مضامین با چه کیفیتی ترسیم شده اند؟ بدین ترتیب، هدف از این تحقیق، در گام نخست شناسایی نگاره های نسخه مصور ثواقب المناقب است که دارای مضامین قرآنی می باشند و سپس ارزیابی کیفیت محتوایی و بصری آن هاست. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-اسنادی است. نتایج تحقیق نشان می دهند که پنج نگاره از نسخه ثواقب حاوی مضامین قرآنی هستند که روایات قرآنی مربوط به خضر نبی، موسی(ع)، نوح نبی و پیامبر اسلام(ص) را مصور کرده اند. ویژگی های مفهومی و بصری این آثار بیانگر دیدگاه صاحبان هنر و هنرمندان آن مکتب می باشد که گاه متن روایات قرآنی را آن چنان دستخوش تغییر کرده که روایاتی جعلی و بیشتر مطابق باسلیقه مولویان را بازگو می کنند.

کلیدواژه ها:

نقاشی عثمانی ، مکتب بغداد ، ثواقب المناقب ، روایت های قرآنی ، هنرشیعی