بررسی تحول حوضه پیش بوم زاگرس در بازه زمانی کرتاسه سین تا میوسن زیرین و نقش آن در ایجاد سامانه های هیدروکربنی

تشکیل حوضه پیش بوم زاگرس با کج شدگی صفحه عربی به سمت شمال شرق و بارگذاری تکتونیکی- رسوبی پیامد آن از دوره زمانی تورونین آغاز شد. نشانه های این کج شدگی را میتوان با گسترش رسوبات پلاژیک (سازند گورپی) در یک کمربند موازی گسل زاگرس مشاهده کرد که دارای حجم زیادی از رسوبات تخریب شده سکوی کربناته عربی در درون خود است. از طرف دیگر بخاطر رژیم تکتونیکی همگرا، صفحات رسوبی متعددی نیز در داخل این حوضه و بر روی سکوی عربی فرارانده شده است (مانند کوه دالنشین) که دارای تنوع رخساره ای زیادی از مجموعه های اوفیولیتی -رادیولاریتی و سنگ های کربناته کم عمق و عمیق است. قرارگیری رسوبات قدیمی بصورت های مختلفی انجام شده است که شامل صفحه های رورانده از پرمین پسین تا کرتاسه پسین و رسوبات ریزشی و توربیدیتی هستند. نمونه های بارز این تحولات و پدیده ها را میتوان در تاقدیس های خوش، فراقون، گهکم در ناحیه بندرعباس و کوه دالنشین در فارس داخلی مشاهده کرد، جایی که بیش از نیمی از رسوبات بازه زمانی سانتونین تا ماستریشتین را ریزش ها و واریزه های قدیمی از سازنده هایی مانند سازندهای فهلیان، داریان، سروک و غیره تشکیل داده اند. همه این رخدادها تنها در بخش پیشگودال حوضه پیشبوم صورت گرفته است. ادامه همگرایی تکتونیکی باعث مهاجرت حوضه پیشبوم از سمت شمال شرق بطرف جنوب غرب شده و بتدریج در اواخر کرتاسه رسوبات کربناته کم (سازند تاربور) در نواحی کمعمق (بالج) حوضه پیش بوم نیز گسترش پیدا کردند. در طی سنوزوئیک پیشین که بیشتر با سازندهای کربناته کم عمق جهرم-آسماری و نهشته های عمیق پلاژیک پابده شناخته می شود، حوضه پیش بوم بتدریج محصورتر شده و در زمان آکیتانین پر می شود و به یک حوضه رمپ یکنواخت در زمان بوردیگالین تبدیل می شود. محور و بخش عمیق حوضه پیش بوم در زمان سنوزوئیک زیرین در بخش میانی زاگرس و موازی با روند زاگرس قرار داشته و از تنگه هرمز تا قسمت هایی از شمال عراق ادامه داشته است. این قسمت عمیق که محل رسوبگذاری سازند پابده بود، از اطراف توسط محیط های کم عمق پلاتفرمی محصور شد که در شمال شرق شامل پلاتفرم پالئوسن تا اکیتانین (سازند جهرم، تله زنگ و آسماری-شهبازان) است و در جنوب غرب (بخش های جنوبی خلیج فارس) با کربنات- های سازند دمام-رادوما مشخص می گردد. قسمت عمیق حوضه پیش بوم در دو انتهای خود دارای دو چاله لنگه و کلهر است که در کل بازه زمانی مورد نظر جایگاه تشکیل رخساره های پلاژیک بود و در نهایت با افت سطح آب دریا در زمان الیگوسن و اوایل میوسن و جدا شدن این چاله ها از آب های آزاد به ترتیب توالی نمک های فارس و تبخیری های کلهر در آن تشکیل شد. در طی کم عمق شدن حوضه پیش بوم بتدریج پلاتفرم کربناته از همه طرف به داخل حوضه پیش نشینی کرد و هندسه های کلینوفرمی را در مراحل محتلف ایجاد شدند. کامل ترین توالی سازند آسماری به عنوان مهم ترین سازند نفتی ایران در این حلقه کلینوفرمی اطراف حوضه پیش بوم است. این در حالی است که مرکز حوضه پیشبوم در اکثر زمان ها خاستگاه تشکیل سنگ های منشاء سازند پابده بوده است. بنابراین شناخت و تحلیل رخدادهای تکتونیکی و رسوبی پیرامون حوضه پیش بوم می تواند نقش مهمی در شناسایی سامانه های هیدروکربوری برای بازه زمانی کرتاسه پسین و سنوزئیک پیشین داشته باشد. علاوه بر این مهاجرت این حوضه به جنوب غرب نیز می تواند سبب مهاجرت هیدروکربن از سمت شمال شرق به بخشهای بیرونی زاگرس شود که این موضوع با توزیع چاه های نفتی تا اندازه ای قابل بررسی است

کلیدواژه ها:

حوضه پیش بوم ، کرتاسه پسین ، سنوزوئیک پیشین ، کلینوفرم ، رخساره های پلاتفرمی ، رخساره های پلاژیک ، سامانه های هیدروکربنی.