ارزیابی تحمل به خشکی در ژنوتیپ های کنجد (Sesamum indicum L.) با استفاده از صفات و شاخص های جوانه زنی تحت شرایط خشکی

کنجد به عنوان یکی از مهم­ترین گیاهان زراعی دانه روغنی از ظرفیت­های صنعتی، غذایی و دارویی بالایی برخوردار است. تنش خشکی به ویژه در مرحله جوانه­زنی و گیاهچه­ای تولید کنجد را با چالش رو برو می­کند. به منظور غربال ژنوتیپ­های کنجد برای تحمل به خشکی در مرحله جوانه­زنی آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با ۳ تکرار اجرا گردید. عوامل مورد بررسی شامل ۴ سطح خشکی القا شده به وسیله پلی اتیلن گلیکول (غلظت­های ۰، ۲۰، ۲۵ و ۳۰ درصد) و ۱۵ ژنوتیپ کنجد بودند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس اثر ژنوتیپ، خشکی و بر هم­کنش آن­ها بر روی تمامی صفات جوانه­زنی مورد بررسی شامل درصد جوانه­زنی، سرعت جوانه­زنی، شاخص بنیه ۱ و ۲، طول ریشه­چه، طول ساقه­چه، وزن تر و خشک گیاهچه در سطح یک درصد معنی­دار بود. کاهش معنی­دار (در سطح ۵ درصد) در تمامی سطوح تنش نسبت به شاهد در صفات مطالعه شده مشاهده گشت. صفات درصد جوانه­زنی، طول ریشه­چه و طول ساقه­چه (به ترتیب با ۱۰، ۱۷ و ۱۸ درصد کاهش) حساسیت کمتری به تنش خشکی در سطح ضعیف (غلظت ۲۰ درصد) نشان دادند، در حالی­که بیشترین تاثیر منفی برای صفات شاخص بنیه ۲، وزن خشک گیاهچه و وزن تر گیاهچه (به ترتیب با ۵/۵۲، ۳/۴۷ و ۴/۳۴ درصد کاهش) بدست آمد. از سوی دیگر تحت خشکی شدید (غلظت ۳۰ درصد) بیشترین کاهش در طول ساقه­چه، شاخص بنیه ۱ و ۲ (به ترتیب ۹۸، ۹۷ و ۹۶ درصد) حاصل گشت. از شاخص­های تحمل به خشکی محاسبه شده برای هر یک از صفات در تجزیه به مولفه­های اصلی و رسم بای­پلات استفاده شد. بدین­ترتیب ژنوتیپ­ها بر اساس تحمل به ۵ دسته تقسیم شدند. ژنوتیپ­های دشتسان ۲ و داراب ۱ به عنوان متحمل­ترین و ژنوتیپ­های قائم، یکتا، سودان و کرمان به عنوان حساس­ترین ژنوتیپ­ها انتخاب شدند. یافته­های این پژوهش می تواند در مطالعات و برنامه­های اصلاحی آینده کنجد برای تحمل خشکی مورد استفاده قرار بگیرد.

کلیدواژه ها:

بی پلات ، پلی اتیلن گلیکول ، تجزیه به مولفه های اصلی ، تنش خشکی ، ریشه چه ، ساقه چه ، کنجد