پژوهشی بر مولفه های معماری، معناشناسی کتیبه ها و عناصر تزئینی ملوک «آل کرت» در گنبدخانه مجموعه شیخ جام
- سال انتشار: 1400
- محل انتشار: فصلنامه مطالعات باستان شناسی، دوره: 13، شماره: 3
- کد COI اختصاصی: JR_JARCS-13-3_007
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 355
نویسندگان
دانشجوی دکتری تخصصی باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران .
استادیار گروه تاریخ و باستان شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران .
دانشیار پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران.
چکیده
مجموعه های آرامگاهی، به دلیل وجود ویژگی های بارز ساختمانی، شیوه های اجرا و عناصر تزئینی، بخش مهمی از الگوهای معماری ایران دوره اسلامی را در گروه بناهای تدفینی به خود اختصاص داده است. با نگرش به اهمیت بنیادین این مجموعهها ، از دیدگاه علمی، تحقیق و پژوهش در ابعاد مختلف شکل گیری و پیدایش و بررسی همه جانبه آنها از اهمیت فراوانی برخوردار است. یکی از مهم ترین مباحث ساختاری مجموعه های آرامگاهی، تعیین تاریخ دقیق ابنیه و تحولاتی است که در طول زمان بر کالبد آنها تاثیرگذار بوده است. مجموعه شیخ احمد جام، در شهر تربت جام که بنا به ارادت یا به منظور پیشبرد اهداف حکومتی و سیاسی برای یکی از عرفای خراسانی سده پنجم و ششم هجری بنیان گردیده است، در زمره آثار فاخر معماری ایرانی و در شمار یکی از با ارزشترین مجموعههای تاریخی ایران، آیینهای تمام نما از هنر ایرانی-اسلامی را به نمایش گذاشته و در طول زمان، یکی از کانون های عمده عرفان و تصوف در شرق ایران و سرزمین خراسان بوده است. علیرغم این جایگاه و اهمیت، تاکنون بسیاری از ویژگی های معمارانه و هنرهای تزئینی در این مجموعه ناشناخته و مغفول مانده است. در میان ابنیه موجود در مجموعه آرامگاهی شیخ احمد جام، بنای گنبدخانه یا خلوتخانه (محل عبادت)، علاوه بر دارا بودن جایگاه عرفانی و معنوی در میان فرزندان و نوادگان وی، یکی از مهمترین ویژگیهای این بنا وجود کتیبه منحصر به فرد احداثی- روایی از ملوک آل کرت هرات و نام شخصیتی به نام « قیماس» در آن است و از طرفی تمرکز الگوهای تزئینی به صورت دیوارنگاره،کتیبه و نقاشی در طرحهای متنوع که اهمیت گنبدخانه مزار جام را مضاعف نموده است. بنابراین هدف از انجام پژوهش حاضر بررسی و تبیین اجزاء و عناصر معماری این بنا با امعان نظر به مفهوم و معناشناسی الگوهای آرایهای آنها بوده است. این تحقیقات با هدف نهایی دستیابی به پاسخ این سوالات به انجام رسید. (۱) آیا بنای گنبدخانه همان خانقاه بی پیرایه شیخ احمد جام است که پس از وفاتش، سلطان سنجر آن را بازسازی نمود؟ (۲) چه توجیهی می توان برای وجود کتیبه ها و عناصر تزئینی در فضای داخلی با مفهوم و معنایی خاص متصور بود؟ (۳) آیا کتیبه ها و طرح ها در یک برهه زمانی نگارش و ترسیم شده اند؟ با این وصف، به منظور پاسخ علمی این پرسش ها، روش تحقیق و گردآوری اطلاعات در این پژوهش، بر پایه مطالعات کتابخانه ای، میدانی و بهره گیری از نتایج آزمایشگاهی هدف گذاری گردیده و رویکرد آن، توصیفی-تحلیلی و تطبیقی و مقایسه ای بوده است.کلیدواژه ها
آل کرت, دیوارنگاره های گنبدخانه, قیماس, گنبدخانه مزار جام, مجموعه شیخ احمد جاماطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.