سمیه میرنژاد - عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری، دانشگاه سیستان و بلوچستان
چکامه ضمیری - کارشناسی ارشد فرش، دانشگاه هنر تهران
اکرم عبداله زاده مقدم - کارشناس ارشد پژوهش فرش دانشگاه تهران

بی تردید بیرجند شهری استثنایی در جنوب خراسان است و فرشهایی که سایه ی نام این منطقه و روستاهایی نظیر مود بر سر آنها افتاده از مشهورترین فرش های ایران بوده اند. از جمله طرحهای مطرح بیرجند، قالی مود و طرح موسوم به ربعی سعدی است. با توجه به شهرت فرش مود، عناصر و عوامل زیبایی شناسی آن کمتر مورد پژوهش واقع گردیده است. شک نیست که مساله رنگ و طرح دو کیفیت جدایی ناپذیر در نقش فرش میباشند، شناخت عوامل موثر زیبایی فرش ربعی سعدی با تکیه بر دو عنصر طرح و رنگ امری ضروری است. شیوه گردآوری اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه ای و از طریق مصاحبه با متخصصین و طراحان فرش و عکس برداری از نمونه فرش های ربعی سعدی بوده و نگارش آن با رویکرد توصیفی -تحلیلی صورت گرفته است. از نتایج پژوهش بر می آید. بنیانهای زیبایی شناسی هنری طرح ربعی سعدی مود فراتر از جنبه های تزیینی صرف میباشند. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناخت فرهنگ تصویری فرش مود بر مبنای اصول زیبایی شناسانه و تحلیل طرح و رنگ این فرش است. بر این مبنا طرح، رنگ و مهمترین ویژگیها وخصوصیاتی که موجب زیبایی در فرش گشته ارزیابی شده اند. نتایج حاکی از اصالت و منحصربه فرد بودن فرش لچک و ترنج ربعی سعدی است. این طرح در گروه لچک ترنج شاه عباسی قرار دارد، کاملا ابداعی و مختص منطقه مود است. ترنج بزرگ خورشیدی در وسط آن به شکل دایره ای (مجمع های) به طور معمول ۱۶ و ۳۲ کلاله که به شکل کاملا منسجم و پیوسته طراحی میشوند، ملاک شناخت این فرش می باشد. لچک و ترنج در این طرح غیر همسو میباشند، حضور بته جقه با فرم زیبا در متن فرش از بارزترین ویژگیهای این نقشه اصیل میباشد. همچنین استفاده از رنگهای اصیل منطقه، با رنگ بندی متفاوت بیش از ۱۳رنگ بر جذابیت و زیبایی این طرح افزوده است.

زیبایی شناسی، لچک ترنج، ربعی سعدی، طرح ونقش، رنگ.