سعید امامی فر - آبیاری و زهکشی ، گروه مهندسی آب، دانشکده کشاوری، دانشگاه فردوسی مشهد
کامران داوری داوری - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد
حسین انصاری - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاوری، دانشگاه فردوسی مشهد
بیژن قهرمان - گروه مهندسی آب، دانشکده کشاوری، دانشگاه فردوسی مشهد
سید محمود حسینی - استاد گروه مهندسی عمران،دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه فردوسی مشهد
محسن ناصری - دانشکده عمران، پردیس دانشکده های فنی، دانشگاه تهران

یکی از اطلاعات بسیار مهم، به عنوان ورودی در مدل­سازی فرایندهای هیدرولوژیکی، اطلاعات مربوط به خصوصیات رطوبتی خاک و بخصوص کل نگهداشت قابل دسترس در سطح حوضه آبریز، می­باشد. این پژوهش با هدف ارائه روشی برای تخمین نسبی این کمیت­ها می­باشد. بر این اساس در ابتدا تحقیق، تعیین و استخراج کلاس­های بافت خاک روش USDA، از روی  نقشه ملی خاکشناسی ایران که دارای کلاس بافت خاک به روش کمیسیون انجمن اروپا ([۱]CEC) است « این روش «CEC» دارای ۶ کلاس بافتی با کدهای ۰ تا ۵ می­باشد»، صورت گرفت. در ادامه از این کلاس­های بافت (کلاس­های بافت روش USDA) برای تخمین و در نتیجه تهیه نقشه مقادیر گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی (برای سراسر کشور) استفاده شده است. در این راستا نتایج نشان داد که در حالت کلی متوسط دامنه تغییرات رطوبتی خاک در کلاس های بافت به روش CEC ، برای نقطه پژمردگی دائم بیش از مقادیر گنجایش زراعی است، بطوریکه این تغییرات برای نقطه پژمردگی دائم از متوسط ۷۷/۶ تا ۹/۱۰ و برای مقادیر گنجایش زراعی از ۰۳/۶ تا ۳/۹ درصد، دارای تغییرات می باشد. همچنین در این تحقیق منطبق بر نظر کارشناسی و بهره­گیری از منابع علمی اقدام به بررسی اثر متقابل بین تاثیر کاربری اراضی و شیب حوضه در جهت تخمین اطلاعات و در نتیجه نقشه عمق موثر نگهداشت رطوبتی لایه سطحی خاک گردید. در این راستا به منظور ارزیابی کاربردی بودن و بررسی میزان تطابق رویکرد مورد نظر با فیزیک حاکم بر حوضه­های آبریز، اقدام به بهره­گیری از آن (نقشه عمق موثر لایه سطحی نگهداشت رطوبتی خاک) به همراه نقشه­های خصوصیات رطوبتی گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی دائم که از نقشه ملی خاکشناسی (مرحله اول تحقیق) حاصل شده بود، در جهت برآورد و تهیه نقشه کل رطوبت قابل دسترس در محدوده­های مطالعاتی رخ، نیشابور، عطائیه، قلعه میدان و سبزوار به عنوان مناطق موردی انتخابی جهت مطالعه، بهره گرفته شد. نتایج بدست آمده نشان دهنده این است که نقشه حاصله  متناسب با فیزیک حاکم بر محدوده­های مورد مطالعه در جهت رسیدن به کل رطوبت قابل دسترس می­باشد و نقش اثر متقابل شیب حوضه، کاربری اراضی موجود در آن، و همچنین تاثیر میزان   رطوبت گنجایش زراعی و نقطه پژمردگی دائم که از نقشه خاکشناسی استخراج شده بود، بر میزان کل رطوبت قابل دسترس بخوبی مشهود است. بر این اساس با توجه به یکپارچه و جامع بودن نقشه خصوصیات رطوبتی (گنجایش زراعی و پژمردگی دائم) برای کل کشور، این مقادیر می­تواند به عنوان یک دامنه اولیه از این خصوصیات به همراه رویکرد ارائه شده در برآورد عمق موثر نگهداشت رطوبتی لایه سطحی خاک، در مدل­سازی­های هیدرولوژیکی­ بخصوص آگاهی یافتن از مقدار کمی پدیده نفوذ، توان نگهداشت رطوبتی قابل دسترس برای لایه سطحی خاک، برآورد مولفه های بیلان و ..در راستای جلوگیری از تخریب اراضی و مدیریت منابع خاک و آب، مورد استفاده قرار بگیرد. [۱] Commission of the European Communities

واژه های کلیدی: بافت خاک, کل رطوبت قابل دسترس, نقشه خاکشناسی, نظره خبره