بررسی اثر تراکم بوته بر شاخص های رشدی ارقام مختلف کلزا (Brassica napus L.) در شرایط آب و هوایی مازندران

سابقه و هدف: یکی از راهکارهای افزایش عملکرد در واحد سطح، استفاده از ارقام مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی هر منطقه در تراکم مناسب کاشت است، به نحوی که حداقل رقابت بین بوته ها وجود داشته باشد. تعیین تراکم مناسب کشت برای ارقام کلزا بسیار حائز اهمیت می باشد و نقش تعیین کننده ای برای دستیابی به عملکرد مطلوب دارد. کاشت محصول برای هر گیاه و رقم باید در تراکمی صورت گیرد که گیاه به خوبی سبز شده، استقرار یافته و در هر یک از مراحل رشد، فضای کافی جهت حداکثر استفاده از عوامل محیطی را داشته باشد و تا حد امکان با شرایط نامساعد روبرو نشود. مواد و روش ها: این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی ۹۷-۱۳۹۶ در مزرعه ی تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی قراخیل در شهرستان قائمشهر اجرا شد. تیمارها شامل: تراکم های ۴۲، ۶۶، ۸۸، ۱۱۴ و ۱۳۳ بوته در متر مربع و چهار رقم کلزا شامل: هایولا ۴۰۱، آگامکس، هایولا ۴۸۱۵ و تراپر که در سه تکرار اجرا شد. صفات مورد ارزیابی شامل شاخص های رشد نظیر میزان ماده خشک کل، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص و همچنین عملکرد دانه بود.یافته ها: نتایج نشان داد که اثر متقابل رقم و تراکم بوته تنها برای شاخص های رشدی ماده خشک کل و شاخص سطح برگ تفاوت معنی داری داشت؛ بیشینه مقدار ماده خشک کل (۹۱۰ گرم در متر مربع) و شاخص سطح برگ (۵۳/۳) در رقم هایولا ۴۰۱ و در تراکم ۸۸ بوته در متر مربع و کمینه مقدار ماده خشک کل (۳۹۳ گرم در متر مربع) و شاخص سطح برگ (۲۶/۲) در رقم تراپر و در تراکم ۴۲ بوته در متر مربع مشاهده شد. طبق جدول تجزیه واریانس تنها اثر اصلی تراکم بر سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص معنی دار بود که بر اساس آن بیشترین سرعت رشد محصول با میانگین ۳۶/۱۱ گرم در متر مربع در روز مربوط به تراکم ۸۸ بوته در متر مربع و کمترین مقدار آن نیز با میانگین ۹۱/۵ گرم در متر مربع در روز از تراکم ۴۲ بوته در متر مربع بدست آمد. همچنین بیشینه میزان سرعت رشد نسبی (۰۵۸۰/۰ گرم بر گرم در روز) و سرعت فتوسنتز خالص (۴۹/۳ گرم در متر مربع در روز) نیز در تراکم ۸۸ بوته در متر مربع و کمینه مقدار سرعت رشد نسبی (۰۵۳۰/۰ گرم بر گرم در روز) و سرعت فتوسنتز خالص (۹۹/۲ گرم در متر مربع) مربوط به تراکم ۴۲ بوته در متر مربع بود. شایان ذکر است که بیشترین میزان عملکرد دانه نیز با میانگین ۸/۷۰۳۱ کیلوگرم در هکتار مربوط به رقم هایولا ۴۰۱ با تراکم ۸۸ بوته در متر مربع بود.نتیجه گیری: با افزایش تراکم از ۴۲ بوته در متر مربع میزان تولید ماده خشک و سطح برگ افزایش یافت؛ به طوریکه بیشترین میزان ماده خشک و شاخص سطح برگ در رقم هایولا ۴۰۱ و در تراکم ۸۸ بوته در متر مربع حاصل شد و بیشترین میزان سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص نیز در تراکم ۸۸ بوته در متر مربع بدست آمد. لذا در تراکم های پایین به علت عدم بسته شدن تاج پوشش کامل و کم بودن سطح دریافت کننده تابش (برگ ها) تولید ماده خشک کمتر شد، حال آنکه با افزایش تراکم از ۸۸ بوته در متر مربع به علت افزایش رقابت درون گونه ای از تولید ماده خشک و شاخص سطح برگ کاسته شد. لذا با توجه به نتایج حاصله، کاشت رقم هایولا ۴۰۱ در تراکم ۸۸ بوته در متر مربع برای دستیابی به عملکرد بالا در شرایط آب و هوایی مازندران قابل توصیه می باشد.

کلیدواژه ها:

شاخص های رشدی ، عملکرد دانه ، تراکم ، رقم