بررسی تطبیقی اقتصاد اسلامی در آرای امام خمینی (ره) با برخی از فقهای معاصر

در اقتصاد اسلامی با رویکرد فقهی امام خمینی (ره)، زیربنا توحید است؛ به این مناسبت مکتب معنوی – مادی اسلام، اقتصاد را نه یک هدف، بلکه وسیله و پایه ای در جهت عروج و تکامل انسانها، طی طرح ها و برنامه های سازنده در چارچوب منافع همه آحاد جامعه اسلامی، از محرومین و مستضعفین تا اغنیا تعریف و تبیین نموده است. هدف این پژوهش مقایسه تطبیقی آرای اقتصادی امام خمینی (ره) با برخی فقهای معاصر است. روش این پژوهش، توصیفی و از نوع فرا تحلیل بوده و از نظر هدف کاربردی توسعه ای است. یافته های تحقیق دلالت بر این دارند که در بررسی عقاید متفکران معاصر، در رابطه با اقتصاد اسلامی، با سه رویکرد عمده فکری مواجه هستیم. رویکرد اول؛ که فقه محور است، روش استدلال و استنباط فقهی روشن است و تمامی گزاره ها از سه منبع اصلی وحی، سنت و اجماع حاصل می گردند. در این روش، آزمون تجربی گزاره ها تحت واقعیت عینی، هیچ جایگاهی ندارد و محرز است که چنین روشی نمی تواند با روش علمی سازگار و منطبق باشد. رویکرد دوم؛ اقتصاد اسلامی را به عنوان مکتب اقتصادی اسلام می شناسد. در واقع مکتب اقتصادی اسلام، پیش از آنکه یک نظریه علمی باشد، یک ایدئولوژی، راهبرد و روش عملی برای نیل به اهدافی آرمانی است و ارزیابی آن تحت معیارهای ارزشی است نه تحت آزمون های تجربی. بنابراین مکتب اقتصادی اسلام ویژگی های لازم یک مجموعه نظری علمی را دارا نمی باشد و از این حیث نمی تواند متصف به وصف علمی قرار گیرد و خارج از حیطه اقتصاد اسلامی به عنوان یک علم قرار می گیرد . اما رویکرد فکری سوم؛ اقتصاد اسلامی را به عنوان مجموعه نظریات علمی می شناسد که معطوف به تحلیل علمی روابط و پدیده های اقتصادی در یک جامعه اسلامی هست و می تواند با اقتصاد به عنوان یک علم، منطبق گردد. نتیجه گیری اینکه؛ تطبیق نظریه های فقهای معاصر با محوریت آرای امام خمینی (ره) متاثر از بحران های عصر نشان می دهد؛ مکتب اقتصادی اسلام روشی است که جامعه اسلامی درحل مشکلات اقتصادی از آن پیروی می کند و شامل هر قاعده اساسی در حیات اقتصادی است که با اندیشه عدالت اجتماعی در ارتباط باشد. از این رو اقتصاد اسلامی یک مکتب اقتصادی است نه صرف علم اقتصاد؛ چرا که هیچ کدام از قوانین علمی بر مبنای عدالت خواهی استوار نبوده و یگانه نقش این قوانین جستن رابطه های عینی تعلیل پدیده های گوناگون خارجی است؛ در صورتی که قواعد مکتبی، در راستای قوانین علمی، پیوسته با صبغه عدالت در هم آمیخته است؛ و مفهوم عدالت در این رویکرد، دلالت بررضایت عمومی جامعه در همه شئون دارد.

کلیدواژه ها:

اقتصاد اسلامی ، مقایسه تطبیقی ، آرای اقتصادی امام خمینی (ره) ، فقهای معاصر