مریم محبتی - دانشجوی دکتری حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد
علیرضا کهنسال - استادیار دانشگاه فردوسی مشهد.
عباس جوارشکیان - دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد.

تجسم اعمال بهترین توجیه برای توضیح جزا و مکافات اخروی است؛ زیرا مبنای آن اضافه اشراقی است. براساس اضافه اشراقی، بینونت اعمال و نفس ازبین می‎رود و به جای آن عینیت صور اخروی و نفس برقرار می‎شود؛ زیرا صور اخروی از لوازم و شئونات نفس اند. هدف این پژوهش نیز تحلیل تجسم اعمال براساس مبانی اضافه اشراقی ملاصدراست. در آثار ملاصدار، با دو تفسیر از تجسم اعمال روبه روییم: ۱) در قیامت، نتایج و آثار اعمال آشکار می‎شوند؛ ۲) در قیامت، خود عمل آشکار می‎شود؛ اما اخروی. این دو نظریه در عرض هم نیستند، بلکه یکی نظریه میانی و دیگری نظریه نهایی ملاصدراست. البته تاکید این مقاله بر نظریه دوم است. نتایج تحقیق نشان می‎دهد که در نظریه تجسم اعمال، همان قدرکه اعمال در چینش حوادث آخرت سرنوشت‎سازند، ادراکات نیز دخیل‎اند؛ یعنی ادراکات و اعمال آدمی براثر تکرار، ملکه انسان می شوند و باطن انسانی را می‎سازند. باطن آدمی نیز در قیامت به یکی از صور اخروی تجسم می‎یابد و حشر انسانی متناسب با آن صور است.    

معاد, تجسم, اضافه اشراقی, نفس, عمل و ادراک