حمید حاجیان پور - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز
حیدر امیری - دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه شیراز

خلیج فارس در طول تاریخ، مورد توجه کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار داشته است. این منطقه از آن جا که ادامه ی آب های اقیانوس هند است، در قرن نوزدهم مورد توجه کشورهای استعمارگر اروپایی قرار گرفت و موجب افزایش اهمیت این آبراه و به ویژه بنادر و جزایر آن شد. در اواخر قرن نوزدهم، آلمان ها برای نفوذ در ایران و به دست آوردن جایگاه سیاسی و اقتصادی در خلیج فارس تلاش هایی را آغاز کردند. یکی از روش های نفوذ آلمان ها در خلیج فارس، توجه بیشتر به روابط بازرگانی و اقتصادی بود. آلمان ها سعی کردند با فرستادن هیات های تجاری و بازرگانی، بر بازرگانی خلیج فارس تسلط یابند ولی در سایه اقتدار انگلستان نتوانستند جایگاه مناسبی برای خود در خلیج فارس ایجاد کنند. ناصرالدین شاه قاجار برای مقابله با نفوذ و مداخله نمایندگان روس و انگلیس در امور داخلی کشور و ایجاد تعادل در سیاست خارجی و حفظ استقلال، درصدد برآمد یک دولت دیگر اروپایی را در سیاست ایران ذی نفع کند. به دنبال دیدار ناصرالدین شاه قاجار از آلمان در سال ۱۲۹۰ه.ق/ ۱۸۷۳م. عهدنامه مودت تجارت بین ایران و آلمان در سن پترزبورگ منعقد و به دنبال آن روابط اقتصادی ایران و آلمان آغاز شد. این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد تهیه شده است در صدد بررسی جایگاه آلمان در فعالیت های اقتصادی خلیج فارس در بیستم می باشد. با توجه به نتایج این مقاله، آلمان ها در یک دوره کوتاه مدت ولی پربار توانستند تجارت خلیج فارس را در بین سال های انقلاب مشروطه تا جنگ اول جهانی به دست گیرند.

ایران, آلمان, قاجار, بنادر خلیج فارس, نیروی سوم, تجارت