تبیین جایگاه مشیت الهی در آثار مورخان قرن سوم تا ششم هجری

دیدگاه های مختلف درباره مسئله جبر و اختیار، با اندک تفاوتی، به قلمرو تاریخ هم دامن گسترانده است. مورخان، متاثر از اینکه تاریخ را تا چه اندازه عرصه نقش آفرینی انسان بدانند یا جلوه گاه اراده خدای انسان، گرایش های مختلفی دارند. مشیت گرایی، عنوانی عمومی برای اشاره به طیفی از رویکردهاست که خواسته خداوند را در رویداد های تاریخی موثر می داند. تقدیرگرایی را می توان یک سر این طیف دانست که انسان را فاقد اراده و اسیر بی اختیار مشیت الهی می شمرد و قانون گرایی مشروط را طرف دیگر این طیف که ضمن باور به اراده انسان ها، خداوند را دارای توجهی عام در همه زمینه ها و دخالت مستقیم در برخی امور می داند. این نوشتار، کوشیده است باور به مشیت الهی را در آثار مورخان مسلمان قرن سوم تا ششم هجری با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی جهت دار، و همچنین، تحلیل محتوای کمی، مورد بررسی قرار دهد. یافته های تحقیق، نشانگر آن است که طبری و بیهقی را می توان در شمار مورخان تقدیرگرا قرار داد و یعقوبی، مسعودی، مسکویه و مقدسی را جزو مورخان قانون گرای مشروط.

کلیدواژه ها:

مشیت الهی ، مشیت گرایی ، تقدیرگرایی ، قانون گرایی مشروط