طرح تحقیقاتی رابطه بین تبخیر آب های شور و شیرین و تاثیر آن روی تبخیر آب دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه وسیع ترین دریاچه داخلی کشور ایران است که مساحت سطح این دریاچه حدود نیم میلیون هکتار بوده (در سالهای مختلف متغیر بوده است) و دارای حوضه آبریز مستقلی در ناحیه شمال غرب ایران می باشد. با توجه به فقدان اندازه گیری مناسب تبخیر آب در دریاچه ها (مثل دریاچه ارومیه) برای تست نمودن یک فرمول جدید، به طور معمول یک اصلاحیه تخمینی برای فرمول تبخیر ارائه می شود که می تواند با اندازه گیری های تشتک کلاس A امریکایی (که در دسترس می باشد) میزان تبخیر سنجیده شود. در این گزارش، ادبیات موضوع تبخیر از سطح آب دریاچه ها مورد بررسی قرار گرفته و روش های برخورد با موضوع جهت بهره برداری کارشناسان و محققان دریاچه ارومیه بیان شده است. داده های مربوط به درجه حرارت و تبخیر در سالهای آبی ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۰ در هردو اندازه گیری برای آب شیرین معمولی و آب شور دریاچه ارومیه، در ایستگاه اندازه گیری گلمانخانه، وابسته به شرکت سهامی آب منطقه ای استان آذربایجانغربی، مورد بررسی قرار گرفته و از جهت های گوناگون آنالیز و تحلیل شده اند. نمودارهای تغییرات درجه حرارت، تبخیر و همچنین تغییرات مقادیر متوسط سالیانه و ماهیانه آنها تهیه شده اند.

نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که نسبت تغییرات میانگین تبخیر سالیانه در آب شور دریاچه به آب شیرین معمولی از یک معادله و فرمول خاصی پیروی نمی کند. البته این موضوع حاکی از پیچیدگی برآورد دقیق میزان تبخیر در دریاچه ارومیه است، لذا بایستی اندازه گیری های دیگری نیز به داده های موجود اضافه شوند (مثل سرعت باد، رطوبت، تابش خورشید، مقدار مواد محلول و غلظت نمک درآب و غیره).

بررسی تغییرات میزان متوسط ماهیانه تبخیر نشان می دهد که روند میزان متوسط تبخیر در آب شیرین معمولی (En) و آب شور دریاچه در تشتک (Es) از معادله: پیروی می نماید، که یک معادله خطی است. با استفاده از این معادله می توان تنها با اندازه گیری تبخیر در آب شیرین معمولی، به میزان تبخیر در آب شور دریاچه در تشتک تبخیرسنج دست یافت. در این صورت نه تنها خطای اندازه گیری کاهش می یابد بلکه از زمان اندازه گیری نیز کاسته می شود. حتی این معادله به عنوان یک رابطه کنترل کننده نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد. البته این معادله با دسترسی به تعداد زیادی از داده های آماری تهیه شده از سایر ایستگاههای اندازه گیری در اطراف دریاچه ارومیه قابل بهبود است. نتایج حاصل در نهایت نشان می دهد، آب دریاچه ارومیه در حدود ۷۴/۱ درصد کمتر از آب تبخیر یافته از تشتک تبخیرسنج آب شیرین معمولی، تبخیر می یابد. در خاتمه گزارش، خلاصه ای از لیست پیشنهادات نیز ارائه شده است.

مقدمه و مختصری از ویژگی های دریاچه ارومیه

دریاچه ارومیه وسیع ترین دریاچه داخلی کشور ایران است که مساحت سطح این دریاچه حدود بیش از نیم میلیون هکتار (در سالهای مختلف متغیر بوده است) بوده و دارای حوضه آبریز مستقلی می باشد (شکل ۱). ارتفاع آن از سطح آب دریاهای آزاد حدود ۱۲۷۶ متر بوده و طی سالیان اخیر (حدود ۵ دهه گذشته) نوسانی حدود ۴ متر را داشته است. اکوسیستم دریاچه ارومیه شامل کفه آبی دریاچه همراه با جزایر بزرگ و کوچک (۱۰۲ جزیره)، بیومهای آبی و خشکی و اکوتونهای باارزش ملی و بین المللی است (مخدوم، ۱۳۸۱). ویژگی های هیدرودینامیکی دریاچه توسط نگارنده (محمدی، ۱۳۸۱) مورد بررسی قرار گرفته است. بنابه اظهار مخدوم (۱۳۸۱)، اکوسیستم های دریاچه و حوضه آبریز آن از دیرباز مورد توجه آزمندان و نیازمندان بوده است که با اجرای برنامه های عمرانی منطقی و گاها غیر منطقی (بدون ارزیابی و بدون در نظر گرفتن پیامدهای منفی) و یا بی برنامه گی، آنها را دستخوش تغییرات عدیده ای نموده است. بر طبق دلایل و شواهد موجود راجع به اهمیت ملی و بین المللی این اکوسیستم ها، پژوهش ها، بررسی ها و طرح ریزی های بیشماری در اکوسیستم های دریاچه و حوضه آبریز آن انجام پذیرفته است

به عنوان مقدمه برای این تحقیق می توان گفت، خیلی از ایستگاه های هواشناسی از تشتک US Class-A برای سنجش تبخیر به عنوان پایه محاسبه کاهش آب از سطح دریاچه ها یا محصولات کشاورزی استفاده می کنند. ولی بیشتر موارد از چنین سنجش هایی برخوردار نیستند حتی جایی که تشتک وجود دارد اندازه گیری ها ممکن است با نگهداری نامناسب از تشتک دچار مشکل شود. این نگهداری نامناسب می تواند شامل ترکها، رشد جلبک در آب، اندازه گیری غلط سطح آب و یا رشد علف در کنار دیواره های تشتک باشد. همچنین سنجش تبخیر در زمان بارندگی به علت پاشیده شدن آب به درون تشتک و یا خارج از آن بسیار سخت می باشد. با توجه به این مشکلات پیداکردن راهی با دقت قابل قبول برای تخمین تبخیر در تشتک براساس سنجش های قابل اطمینانی مانند درجه حرارت هوا بسیار مفید و با صرفه خواهد بود (Cahoon et al., ۱۹۹۱). چنین تخمین هایی اطلاعات لازم برای مناطقی که ما بین محل هایی با اندازه گیری های مطمئن قرار دارند را می تواند فراهم کند. و بدین وسیله سنجش های مشکوک را می توان کنترل نمود.