سنگ زایی، ژئوشیمی و نقش دگرشکلی در کنترل الگوی پراکندگی عناصر کانه ساز در کانسار سولفید توده ای غنی از طلای باریکا، خاور سردشت، سنندج – سیرجان شمالی

کانسار باریکا، اولین و تنها کانسار سولفید توده­ای غنی از طلا (و نقره) گزارش­شده در ایران است که در ۱۸ کیلومتری خاور شهر سردشت در شمال باختر پهنه دگرگونی سنندج– سیرجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون­یافته در محدوده باریکا،  مجموعه­ای از سنگ­های آتشفشانی-رسوبی زیردریایی دگرگون شده با سن کرتاسه پیشین، شامل سنگ­های آندزیت- تراکی آندزیتی، متاتوفیت، فیلیت، اسلیت و کربنات هستند. سنگ­های آتشفشانی دگرگون شده آندزیتی KMv۱، سنگ میزبان کانسار است و هر دو بخش چینه­سان و زون استرینگر کانسار را در بردارد. کانسار باریکا و سنگ میزبان آن، پس از تشکیل، متحمل دگرگونی ضعیف (در حد رخساره شیست سبز) و دگرشکلی شدید (میلونیتی شدن)  شده است. بخش چینه­سان کانسار از نظر کانی­شناسی تنوع زیادی داشته و از پیریت، اسفالریت، گالن، استیبنیت، مجموعه­ای از سولفوسالت­ها و الکتروم تشکیل شده است. کانی­شناسی رگه­های سیلیسی زون استرینگر ساده بوده و شامل پیریت، گالن، اسفالریت، تتراهدریت و مقادیر کمی کالکوپیریت است. عیار میانگین طلا و نقره در بخش چینه­سان کانسار به­ترتیب ۲/۴ و ۲۶۰  گرم در تن و در رگه­های سیلیسی زون استرینگر به ترتیب ۷/۰ و ۳۲ گرم در تن اندازه­گیری شده است. مجموع عیار فلزات پایه در کانسار باریکا همواره کمتر از ۱ درصد است. مطالعات سنگ- زمین­ساختی و بررسی نمودارهای عنکبوتی عناصر کمیاب و عناصر خاکی کمیاب و نمودار نسبت­های Ce/Pb و Nb/U مربوط به سنگ­های آتشفشانی دگرگون شده منطقه باریکا، نشان می­دهد که واحدهای آتشفشانی منطقه که سنگ میزبان کانسار را نیز شامل می­شود، از یک گوشته غنی شده (نسبت به مورب) در بالای یک زون فرورانش منشا گرفته و در قلمرو کمان  قاره­ای حاصل از فرورانش قرار دارند. مطالعات ژئوشیمیایی کانسار باریکا، حاکی از آن است که الگوی پراکندگی و همبستگی ژئوشیمیایی عناصر کانه­ساز در بخش­های مختلف کانسنگ چینه­سان و رگه­های سیلیسی زون استرینگر، با الگوی ژئوشیمیایی و کانی­شناسی یک کانسار سولفید توده­ای دگرشکل نشده، همخوانی دارد. شواهد ژئوشیمیایی حاکی از آن است که به­رغم عملکرد دگرگونی ضعیف و دگرشکلی شدید بر روی کانسار باریکا، الگوی پراکندگی عناصر و  نسبت­های فلزی کانسار آتشفشان­زاد اولیه تا حد زیادی حفظ شده است، به گونه­ای که ویژگی­های ژئوشیمیایی کانسار باریکا، به مقدار زیادی با ویژگی­های ژئوشیمیایی یک کانسار سولفید توده­ای آتشفشان زاد غنی از طلای دگرشکل نشده مطابقت دارد.  شواهد بافتی آشکاری برای تحرک دوباره کانی­های Ag, Pb, Bi و Sb همراه با طلا در محدوده کانسنگ­های سولفیدی و باریتی باریکا وجود دارد، اما به نظر می­رسد که فلزات تحرک دوباره یافته، فراتر از محدوده کانه­دار اولیه حرکت نکرده­اند.

کلیدواژه ها:

سنگزایی ، ژئوشیمی ، کانسار سولفید توده ای غنی از طلا ، دگرگونی ، دگرشکلی ، کانسنگ سیاه کوروکو ، باریکا ، پهنه سنندج– سیرجان