احمد عباس نژاد - بخش زمین شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

زمین­لغزه عظیم و پیش از تاریخ جیرفت با مساحت حدود ۵۳ کیلومتر مربع،  در فاصله ۳۵ کیلومتری شمال باختر شهر جیرفت و مجاور سد جیرفت، در محدوده­ای با مختصات ۴۵ و°۲۸ تا ۵۳ و°۲۸ عرض شمالی و۲۰ و°۵۷ تا ۳۰ و°۵۷ طول خاوری قرار دارد. این زمین­لغزه که بر اثر حرکت توده­ای از سنگ ­آهک­های ریفی بخش بالایی سازند قم با شیب °۶، حجم ۸ کیلومتر مکعب و ستبرای حدود ۳۰۰ متر روی مارن­های زیرین این سازند رخ داده است، با سنگ­های خرد و متلاشی شده، بی­هنجاری در مسیر هلیل­رود و وجود قطعه سنگ­های آذرین گرد شده در توده متلاشی شده قابل تشخیص است. بر اثر رخداد این زمین­لغزه، مسیر هلیل رود کاملا مسدود گردید ویک دریاچه موقتی شکل گرفت.  سپس این دریاچه در محل دیگری که گودترین رخنه در دیواره آن قرار داشت (محل فعلی سد جیرفت) سرریز کرد و  هلیل­رود پس از طی حدود ۵/۲ کیلومتر از محل سرریز دوباره در پایین دست زمین­لغزه وارد مسیر قبلی خود شد. بر اثر این تغییر مسیر، مخروط افکنه توسط رود بریده شد و دره باریک و عمیقی در محدوده محل سرریز شدن تا محل اتصال به مسیر قبلی آن تشکیل شد و موجب بریده شدن مخروط­ افکنه­های کوچکی در مسیر گردید. وجود گسل­های فعال متعدد و کم­شیب بودن توده لغزنده حاکی از این است که این زمین­لغزه احتمالا در اثر زمین­لرزه رخ داده است و مهم­ترین ویژگی­های آن شامل شیب بسیار کم (۶ )، اندازه (وسعت ۵۳ کیلومتر مربع و مسافت حرکت تا حدود ۷ کیلومتر)، چهار بخش بودن، سازوکار حرکت خاص (مشابه با سایر استورستورم­ها) و زمان ایجاد آن (احتمالا ۶۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ هزار سال قبل) است و بسته به نوع دسته­بندی زمین­لغزه­ها می­­توان آن را زمین­لغزه بسیار سریع، سنگ لغزه، استورستورم، بهمن سنگی و بهمن خرده سنگ نامید.  

زمین لغزه, جیرفت, هلیل رود, سد جیرفت, بی هنجاری آبراهه ای, دریاچه طبیعی, مخروط افکنه