سید محسن میری - دانشیار دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه
عباس قنبری باغستان - استادیار گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه

تاریخ نویسان معاصر (محققان و نویسندگان حوزه های فکری و تمدنی) در سال­ها اخیر، به خصوص در کشورهای غربی، همواره بر بعد ستیزه گره بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی خاورمیانه تاکید کرده اند. با این حال، آنچه که همواره در این بازخوانی های جانبدارانه مورد غفلت واقع شده، بعد فکری و روشنفکرانه بازخیزش اسلامی در دهه­های پایانی قرن بیستم، یعنی جریان­های اسلامی سازی دانش است که از آن به عنوان وجه علمی "رستاخیز اسلامی" مسلمانان و نیز با ارزش­ترین پاسخ­های علمی اندیشمندان مسلمان به مدرنیته یاد می­شود. مطالعه جریان­های "اسلامی سازی دانش" در خارج از کشور نشان می­دهد که این مفهوم موارد استفاده بسیار و گاه گمراه کننده­ای داشته که باعث ایجاد نوعی سردرگمی نه تنها در بین مخالفان که حتی در میان برخی از طرفداران اسلامی سازی دانش نیز شده است. این سردرگمی عمدتا باعث ایجاد سوالاتی شده که اساسا چرا باید "اسلامی سازی دانش" صورت پذیرد؟ ماهیت آن چیست؟ و چگونه صورت خواهد گرفت؟ این مقاله از طریق روش اسنادی و کتابخانه ای و فراتحلیل مهمترین آثار و منابع موجود در این زمینه، به بررسی مسئله "چیستی" اسلامی سازی دانش به عنوان یک امر مقدم بر "چگونگی" آن پرداخته و به دنبال پاسخ به این سوال است که از نظر متفکران اسلامی، "اسلامی سازی دانش" چیست و یا ماهیت آن چیست؟ برآیند کلی نتایج این مطالعه از "چیستی" اسلامی سازی دانش دلالت بر یک دغدغه هستی شناسانه و معرفت شناختی دارد که ریشه آن در اندیشه متفکران اسلامی، حاکمیت پارادایم دانش معاصر غربی در کشورهای اسلامی است. برهمین اساس، اسلامی سازی دانش به معنای شکل گیری یک پارادایم اسلامی از دانش است که بتواند به دوگانگی­های رایج در کشورهای اسلامی پایان دهد. اینکه این پارادایم چطور شکل خواهد گرفت، مبانی فلسفی و روش شناختی آن چطور خواهد بود، مقوله ای است که باید جداگانه-براساس محور چگونگی اسلامی سازی دانش- به آن پرداخت.

اسلامی سازی دانش, چیستی اسلامی سازی, پارادایم دانش, رهایی