ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی - دانشیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان (پردیس شهید بهشتی) خراسان رضوی
مهدی دهقان سیمکانی - دانش آموخته دکترای الهیات دانشگاه یاسوج

مناسبت میان حکم و موضوع به این معناست که هنگام شنیدن حکمی شرعی، مناسبت­ها و ملاک­هایی برای شکل گرفتن چنین حکمی، به ذهن افراد تبادر می کند، به گونه­ای که به صورت امر ارتکازی عرفی در می­آید. این مناسبت­ها، موجب تخصیص حکم یا تعمیم آن می­شود. عرف و فهم عمومی بر مبنای تاثیر زمان و مکان در استنباط احکام شرعی و با توجه به کشف مقاصد شریعت، به برداشت­های جدید دست یافته و ظهور جدیدی را برای نصوص به ارمغان می آورد. که این ظهورات جدید، در جهت پاسخگویی به مسائل مستحدثه راهگشا خواهد بود. مناسبت های حکم و موضوع قراین لبی متصل می باشند که منشا انصراف در الفاظ می گردد. در این پژوهش، ابعاد و زوایای تناسب حکم و موضوع، از جهات تعریف و دلیل حجیت مورد تحلیل قرار می­گیرد و به این پرسش پاسخ می­­دهد که مناسبت حکم ­­و ­­­موضوع با چه چالش­هایی روبرو بوده و راهکارهای برون رفت از آنها چیست؟ اگر چه چالش­هایی از جمله تلقی یکسان انگاری مناسبت حکم و موضوع با قیاس وجود دارد ولی با تنقیح ضوابط و لوازم این قاعده و بیان تاثیر آن بر شکل­گیری ظهور، می­توان از این چالش­ها رهایی­ یافت و حجیت مناسبت حکم و موضوع به عنوان یک قرینه در برداشت از ادله را به اثبات رساند.

ارتکاز, حجیت, ظهور, حکم شرعی, عرف, مناسبت حکم و موضوع, تراخی