ثاثیر فرهنگ اسلامی بر معماری کاروانسراهایی دوران صفوی (نمونه مطالعاتی: کاروانسرای پاسنگان قم)

شکوه معماری درخشان اسلامی- ایرانی، همواره زبانزد عام و خاص بوده است. عظمت معماری ایران شهره جهان بوده و همواره چون نگینی، بر فرهنگ، هنر و تمدن این سرزمین درخشیده است، پس میتوان گفت؛ یکی از قوی ترین نمادهای فرهنگی و هویتی کشور ما معماری است که از نشانه های اصلی فرهنگ و تمدن ماست. دوره صفویه را نیز میتوان یکی از درخشانترین دوران تمدنی و فرهنگی جامعه ایران در دوران اسلامی دانست. که دستاوردهای صفویان مبنی بر رسمیت شیعه، ایجاد حکومت یکپارچه، امنیت، رشد شهرنشینی و رشد اقتصاد از جمله عواملی بودند که در شکوفایی فرهنگی، تمدنی این دوره نقش داشتند. در این دوره اندیشه های برگرفته از قرآن کریم و مفاهیم دینی - اعتقادی، با تکنیکهای ساخت در معماری، معماری این سرزمین، با محتوایی مقدس، همراه شد. یکی از دستاوردهای معماری این دوره، احداث کاروانسراهای بینراهی و منزلگاه امن کاروانیان در مسیرهای مهم بازرگانی و زیارتی ایران بود. پژوهش حاضر در جستوجوی چگونگی تاثیر ارزشهای حاصل از فرهنگ و اخلاق اسلامی بر کالبد معماری کاروانسراها در دوران صفوی است، به صورتی که بعد از مطالعه دقیق از منابع معتبر، چگونگی تاثیر این عوامل و جلوه آن، در نمونه موردی مطالعاتی انتخاب شده در اقلیم گرم و خشک، مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله در ابتدا به مفهوم و پیشینه کاروانسرا و سپس به تفکر عرفانی شیعه در معماری دوران صفوی و به جستجوی آن در نمونه مطالعاتی، پرداخته شده است. با توجه به الزمات این پژوهش و منابع اسنادی مورد استفاده، از مطالعات کتابخانه ای و میدانی برای انجام این تحقیق استفاده شده است. براساس نتایج به دست آمده از این پژوهش و با اتکا به آموزه های اسلامی، کاروانسرا محلی است، هم از نظر مادی (امنیت و رفع نیازهای اولیه) و هم از نظر روانی (آرامش و امنیت فکری) و هم از نظر معنوی (تفکر و عبادت) نیازهای مسافران را رفع میکند.

کلیدواژه ها:

کاروانسرای پاسنگان ، معماری اسلامی ، معماری کاروانسرا ، کاروانسراهای صفویه ، کاروانسراهای استان قم.