سعید مسعودنیا - دکترای تخصصی شیمی کاربردی، گروه شیمی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان، ایران
نشاط نوروزی - دانشجوی دکترای تخصصی فیزیولوژی گیاهی، گروه زیست شناسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران

در این مطالعه تنوع موجود در خصوصیات مورفولوژیکی، فنولوژیکی و فیتوشیمیایی ۲۷ اکوتیپ گیاه دارویی Trachyspermum capticum از نقاط مختلف کشور، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال های ۱۳۹۹-۱۴۰۰ در گلخانه واقع در ایستگاه تحقیقاتی مشهد، اراک و تهران (پردیس) مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه واریانس داده ها تفاوت معنی داری P<۰/۰۱ را بین اکوتیپ ها از نظر کلیه متغیرهای تحت بررسی نشان داد. تجزیه به مولفه های اصلی اکوتیپ ها را در ۵ گروه قرار داد ولی ارتباط معنی داری را بین تنوع ژنتیکی و منشا جغرافیایی نشان نداد. همچنینتجزیه خوشه ای نیز اکوتیپ ها را به ۵ گروه تقسیم کرد.بیشترین تنوع در صفت فنولوژیکی تعداد روز تا گلدهی مشاهده شد. خصوصیات فنولوژیکی از مرحله ساقه رفتن، ۵۰ % گلدهی و رسیدگی فیزولوژیکی ثبت و نیز صفات ریخت شناسی شامل ارتفاع بوته، تعداد انشعابات و همجنین عملکرد و اجزاء عملکرد اندازه گیری شد. نتایج تعداد چتر در بوته، تعداد چترک، وزن و عملکرد اسانس رگرسیون چندگانه خطی به روش گام به گام نشان داد که وزن بوته اولین صفتی بود که وارد مدل رگرسیونی شد و به تنهایی ۵۱ % از تغییرات مربوط به عملکرد اسانس را توجیه نمود و به همراه صفات تعداد چترک، وزن هزار دانه و مساحت تاج و پوشش در مجموع ۶۰ % از تغییرات عملکرد اسانس در مدل نهایی را توجیه نمود. همچنین تجزیه علیت نشان داد که صفت وزن بوته در درجه اول و سایر صفات بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد اسانس گیاه را داشته و معیاری مناسب برای انتخاب توان تولید اکوتیپ های زیره سبز است

تجزیه علیت، اسانس، تنوع، رسیدگی فیزیولوژیکی، همبستگی